15
orgels van na 1900 buiten beschouwing
laten blijft het aantal gevallen dat in het
kader van dit artikel een nadere beschou
wing verdient daardoor beperkt tot:
Bruinisse
N.H.K.
Van Druten
1887
Noordgouwe
N.H.K.
Van Dam
1871
Zierikzee
R.K.K.
Rütter
1868
Zierikzee
N.H.K.
Van Dam
1887
Zierikzee
Luth.K.
Mittenreiter/
Schmidt
1778/1799
Zierikzee
Ger.K.
Proper
1887
Het orgel van Van Vulpen voor de Her
vormde Kerk te Bruinisse werd gebouwd
nadat het vorige orgel van Van Druten uit
1887 door een bombardement in 1944 met
de kerk geheel was verwoest. De overige
vijf instrumenten hebben na 1953 het veld
moeten ruimen en zijn, op het Van Dam-
orgel van de Gasthuiskerk na, gesloopt.
Het is niet duidelijk waarom zij moesten
verdwijnen omdat ze niet door de ramp
verloren zijn gegaan. Benaderd vanuit hui
dige gezichtspunten zouden ze waarschijn
lijk als waardevol aangemerkt zijn.
Wat kan de invloed van de ramp zijn
geweest op orgels? Veel kerkgebouwen
hebben in het water gestaan, maar bijna
geen enkel orgel heeft als gevolg van de
verhoogde opstelling direct contact gehad
met het water. Zij hebben wel min of meer
te lijden gehad van de langdurige, zeer
vochtige en ook zilte atmosfeer in het
gebouw. De lange duur ervan in enkele
plaatsen was een gevolg van de late slui
ting van de laatste stroomgaten. De SOC
kondigde met een circulaire in 1954 aan,
dat namens haar de heren Erné en Hüls-
mann in alle kerkgebouwen in het waters-
noodgebied een onderzoek naar de toe
stand van de orgels zouden laten instel
len. Men zou ook contact opnemen met
TNO om ten algemene geïnformeerd te
worden over de inwerking van zout water
en een zilte atmosfeer op de in orgels
gebruikelijke materialen.
De schade die de instrumenten opliepen
en welke in rapporten werd vastgelegd,
bestond uit oxydatie van delen van het
mechaniek, vooral op die plaatsen waar
deze in hout waren bevestigd (dat immers
veel vocht absorbeert), alsmede vermol
ming en houtworm. Voorts werd aantas
ting van het metaal van pijpen geconsta
teerd zoals 'versuikering' en op tinpest dui
dende vlekken. Ook was er sprake van
oxydatie van koperen delen van tongwer
ken (een bepaald soort registers met ton
De kas van het Mitterreilher-orgel in de Evangelisch-Lutherse Kerk te Zierikzee. (Foto P. Sevestre)
gen als in een mondharmonika). Maar
waren deze beschadigingen van de orgels
altijd doorslaggevend om tot vervanging
over te gaan of speelden ook andere over
wegingen een rol? We gaan dat na aan de
hand van korte historische beschrijvingen
van de vijf verdwenen orgels.
Verdwenen orgels
Hierna volgen een korte beschrijving van
de vijf genoemde orgels, enkele gegevens
die konden worden teruggevonden met
betrekking tot hun verdwijnen en informa
tie over de huidige instrumenten. Tevens
besteed ik aandacht aan enkele orgels
buiten Schouwen-Duiveland. Ik laat in dit
overzicht de vermelding van disposities
(de opsommingen van registers) alsmede
overige informatie van meer technische
aard achterwege. Degenen die daarin
geïnteresseerd zijn verwijs ik naar het arti
kel 'Een vloed na de vloed' van mijn hand
in Het Orgel van januari 1995. maandblad
van de Koninklijke Nederlandse Organis
ten Vereniging, waarvan dit artikel een
bewerking is.
