6
De noordgevel van de kerk. De in de wand opgenomen pilaren, oorspronkelijk staande lussen de beide beuken, zijn
beeldbepalend (Foto 1978 Rijksd. Mon zorg. Zeist)
weer te herstellen. De witte zandstenen
zuilen, die vóór de brand de scheibogen
tussen de beide beuken ondersteunden,
zijn bij de herbouw opgenomen in de
noordwand van de zuidbeuk. Ze geven
aan de buitenzijde deze wand een apart
aanzien en vormen een goede herinne
ring aan vroeger tijden. Van de oorspron
kelijke kapitelen van de zuilen is nog nau
welijks iets terug te vinden.
Tegen de zuidwand is een dwarskapel
gebouwd, die als consistorie dienst doet.
Verder bevindt zich hier een aangebouw
de grafkapel. Of er in de oorspronkelijke
opzet ook sprake geweest is van een
noordelijke dwarskapel is niet duidelijk.
Strijd tegen het water
Zoals we aan het begin van ons verhaal al
memoreerden heeft Waarde -en mèt het
dorp ook de kerk- door de eeuwen heen
steeds opnieuw grote problemen onder
vonden tengevolge van stormvloeden. De
stormvloed van 1262 heeft met een grote
mate van waarschijnlijkheid gezorgd voor
inundatie van Waarde en Valkenisse. Dit
vormde, om gevaar voor de toekomst
zoveel mogelijk in te perken, tevens de
beslissende stoot tot de afdamming van
de Hinkelinge in 1263. Hiermede werd
een directe verbinding met het gebied van
Krabbendijke tot stand gebracht. Het
voormalige eiland Rilland blijkt een zeer
kwetsbaar gebied te zijn. Men meldt er
doorbraken in 1268. 1287-1288, 1304,
1334. 1375, 1446, 1472, 1476, 1486,
1509 en 1512. Herhaaldelijk is expliciet
sprake van Valkenisse en Waarde.
Dan wordt het 1530. Op 5 november van
dat jaar, 'St. Felix quade saterdach', vond
de meest beruchte stormvloed uit Zee-
lands geschiedenis vóór 1953 plaats. Gro
te gebieden hebben zwaarte lijden. Voor
al het oostelijk deel van Zuid-Beveland
loopt blijvende schade op. De ramp her
haalt zich op 2 november 1532. Pogingen
tot herdijking van delen van het verloren
gegane terrein, worden in 1552 weer
teniet gedaan. Op de avond van Allerheili
gendag in 1570 (1 november) zorgde een
combinatie van hevige storm en een hoge
vloed ervoor, dat onder andere de
parochies Waarde en Valkenisse werden
overspoeld. Op 6 september 1571 werd
octrooi verleend voor de herdijking van de
polders Waarde, Valkenisse en Westveer.
Uitermate kritiek werd de toestand in 1682
en 1683. Alles dat er nog van Zuid-Beve
land ten oosten van Kruiningen was over
gebleven, verdween onder water. Voor
Valkenisse, het dorp waarmee Waarde
altijd een zo grote lotsverbondenheid had
gehad, was dit het definitieve einde. Ook
voor Waarde leek het er aanvankelijk op
dat het prijsgegeven zou worden. Zo
lezen we: 'twee ontzagchlijke vloeden van
26 Januari 1682 en 8 Januari 1683, hier
eenen geheele ondergang scheenen te
veroorzaaken. Dit wierd den 18 Februari
deszelven jaars van nog hooger vloed
gevolgd, zoodat het water in den kerk tot
den zesden trap des predikstoels klom en
zommige huizen tot aan de daken onder
liepen, ja in het oude Dorp alle de huizen
daardoor gesloopt werden'.
Ook de watersnoodramp van 1 februari
1953 heeft zijn sporen nagelaten. Het
bleek opnieuw noodzakelijk om de kerk
grondig te restaureren, temeer daar het
gebouw veel van het zoute water had
geleden. Dank zij de hulp van het Natio
naal Rampenfonds, Monumentenzorg, de
provinciale overheid en de gemeente kon
een en ander worden gerealiseerd.
Grafkapel
Bij onlusten in de stad Goes sneuvelde in
De tombe met het beeld van Gillis van der Nisse. Tekening ca, 1780. (RAZ ZG Zl 11-1648)
