18
terzande. Deze in 1869-70 gebouwde
kerk werd gewijd aan de Heilige Martinus,
getuige onder meer het stenen reliëf
boven de hoofdingang. De kerk heeft een
kruisvormige plattegrond met gedeeltelijk
uitstekende, vierkante toren, weinig uit
stekende transepten en een vijfhoekig
koor. In het interieur, dat vrijwel geheel
gepleisterd is, is duidelijk de opzet van
een hoog middenschip met koor en lage
re zijbeuken, die door een reeks samen
gestelde kolommen met bladkapitelen en
spitsbogen hiervan worden gescheiden,
waar te nemen.
De driebeukige neo-gotische kruiskerk
met fronttoren in Sas van Gent werd in
1891-'92 gebouwd naar een ontwerp van
Katholieke kerk aan de Julianastraat in Heikant
de architect Th.J. Cuypers uit Amsterdam.
Deze kerk heeft een betonnen tongewelf
en is van bijzonder belang vanwege de
vroege toepassing van dit materiaal in
een dergelijke constructie.
Karakteristiek voor de periode tussen de
twee wereldoorlogen is het complex van
de katholieke kerk aan de Julianastraat in
Heikant. Hier werden rond 1930 een kerk
met zijdelings geplaatste fronttoren, een
pastorie en een processiegang gebouwd.
Een dergelijk geheel uit deze periode
waarbij niet alleen het exterieur, maar ook
het interieur in originele staat is, is voor
Zeeland zeldzaam. Het geheel is uitge
voerd in Interbellum-architectuur, waarbij
de kerk enige invloed van de Art Déco
vertoont. Het interieur van de kerk wordt
gedomineerd door de grote, volledig
Project (MSP). Dit heeft tot doel uit het
MlP-bestand objecten, complexen en
gezichten te selecteren die in aanmerking
komen voor bescherming in het kader
van de Monumentenwet. Wat de selectie
van objecten en complexen betreft is dit
project voor Zeeland afgerond en zal in
1997 het laatste deel hiervan worden
aangewezen tot rijksmonument.
Naar verwachting zal ook een vijftiental
kerkgebouwen worden aangewezen.
Opvallend bij de tot nu toe gevolgde pro
cedure voor de voorgenomen aanwijzing
zijn de wisselende reacties van de kerke
lijke eigenaren. Sommige eigenaren wil
len vanwege de onzekere toekomst van
hun kerkgebouw (bijvoorbeeld eventuele
afstoting) niet meewerken aan enige vorm
van bescherming, terwijl andere eigena
ren de plaatsing op een monumentenlijst
juist aangrijpen om het voortbestaan van
het pand te waarborgen. Zonder een
goede (her)bestemming is het echter op
gemetselde gewelven met parabolische
bogen.
Aan het begin van deze eeuw is in de
grensstreek van Zeeuwsch-Vlaanderen
met België de vestiging van Franse kloos
tergemeenschappen karakteristiek. Als
belangrijkste oorzaak hiervoor was de
vrijwel algehele opheffing van het kerke
lijk onderwijs en dat van orden en congre
gaties in Frankrijk als gevolg van de wet
ten van Combes in 1904, waarna de
kloosterorden moesten uitwijken naar het
buitenland. Veel van de kloostergebou
wen zijn inmiddels verdwenen of hebben
niet meer hun oorspronkelijke functie.
Laatste restanten van deze karakteristie
ke ontwikkeling zijn onder andere nog
terug te vinden in Sluis en Hulst. In Hulst
vestigden zich aan het begin van deze
eeuw Franse Paters Maristen die in 1910
een klooster met een klein seminarie en
een boerderij aan de Carmelweg lieten
bouwen. Vooral de gevel met rondbogen
en ingangspartij met zware zuilen is impo
sant. In de rechtervleugel bevindt zich de
kloosterkapel. Binnenkort zal dit klooster
als laatste in Zeeland de deuren sluiten.
Momenteel zijn er onderhandelingen
gaande over aankoop en plannen voor
herbestemming.
Vervolg op het MIP: het MSP
Een van de doelstellingen van het MIP is
dat de resultaten kunnen dienen als uit
gangspunt ten behoeve van selectie- en
registratieactiviteiten van rijk, provincie en
gemeente. De wettelijke bescherming van
rijksmonumenten maakt hier deel van uit.
Hiertoe is Zeeland als een van de eerste
provincies in 1991 gestart met het door
het rijk geïnitieerde Monumenten Selectie
langere termijn gezien vrijwel onmogelijk
(kerk)gebouwen uit de periode 1850-1945
in stand te houden.
Literatuur en bronnen
Inventarisatiegegevens en Regio- en Gemeentebe
schrijvingen van het Monumenten Inventarisatie Project
(MIP) Zeeland.
M.P. de Bruin, Hoog van de Toren, Kerken in Zeeland
tot 1900, uitgave Provincie Zeeland, 1994.
E.J. Erpelinck, 100 Jaar Cuypers-Kerk, 1892-1992.
Parochie H. Maria Hemelvaart Sas van Gent, Sas van
Gent, 1992.
Johan J. de Koning, Welsaamgevoegd en welgebouwd,
het werk van architect Arend Rothuizen, Zeeuwse
Katernen, Middelburg 1991.
Berrt I. Sens, Architectuur en Stedebouw in Zeeland,
1850-1945, Zwolle/Zeist 1993.