Een opvallend gebouw
in het vooroorlogse Middelburg
10
het gemeenschapsgeld goed was
besteed.
Een orgelconcert van Bram Beekman en
een jongerenprogramma maakten de
feestweek rond, naast de feestelijke inge
bruikname voor de eredienst. Zo'n drie
duizend personen maakten van die gele
genheden gebruik de kerk te bezichtigen.
Publicaties
De gemeente Middelburg heeft inmiddels
een prijzenswaardige traditie ingezet,
namelijk die van het uitbrengen van publi
caties over belangrijke restauraties.
Op de boeken over de Koepoort en de
sluizen volgde nu deel drie: De Oostkerk,
Een heerlyk stuk der Hedendaagse Bouw
kunde. Geschiedenis en restauratie van
de Middelburgse Oostkerk, uitgegeven bij
De Koperen Tuin te Goes 39,90). Het
is een kostelijk boek geworden, dat niet
alleen de betekenis van het bouwwerk en
de restauratie grondig belicht, maar ook
aandacht besteedt aan tijd en beleid rond
de bouw, het orgel en vele andere bijzon
derheden. Boeiend is de in hedendaagse
taal omgezette rekening en verantwoor
ding van het bouwproces en de toelich
ting daarbij. Een keurkorps aan deskundi
ge scribenten staat borg voor een reeks
intrigerende verhalen, die niet gemist kun
nen worden door wie geboeid is door dit
type monumenten.
De kerkenraad van de Oostkerk wilde niet
achterblijven en gaf een bescheidener
boekje uit, dat vooral gaat over mensen in
en rond de Oostkerk door de eeuwen
heen. Het geeft een aardig beeld van de
mentaliteitsgeschiedenis rond dat bouw
werk, de spanning tussen religie en finan
ciën, de conflicten, het beleid van de ker
kenraden en vele andere kwesties. Reac
ties van deskundige lezers lijken een ver-
volguitgave mogelijk te maken. Het
boekje De Klokkenluider, speciale uitgave
bij de heropening Oostkerk op 30 mei
1997 en het 350ste jaar sedert het begin
van de bouw is verkrijgbaar bij de kerken
raad a 5,00'.
Ging deze restauratie - in tegenstelling
tot vele andere - nu eens van een leien
dakje, als die voor de komende restaura
tie van het leien dak net zo gaat, hoopt
de kerkvoogdij in rustiger vaarwater te
belanden. Maar ja, zoals een personage
in een roman van Luigi Malerba al zei:
'Het verleden eindigt nooit.'
1. G.C. de Bruijn, voorzitter kerkvoogdij Oostkerkwijk,
Spanjaardstraat 27, 4331 EN Middelburg, tel.
0118-637205.
Een waterstaatskerk uit 1846
G. SOPHIA VAN HOLTHE TOT ECHTEN
Dit artikel gaat in op de geschiedenis van
de tot standkoming van het in 1940 verlo
ren gegane kerkgebouw van de rooms-
katholieke gemeente te Middelburg, dat in
1846 aan de Lange Noordstraat werd
gesticht.'
De destijds bestaande noodzaak tot
nieuwbouw wordt toegelicht en tevens
wordt ingegaan op eerdere, niet uitge
voerde plannen.2
Een halve eeuw in vogelvlucht
De rooms-katholieken hebben een eeuw
lang, van 1846 tot 1940, de beschikking
gehad over een opvallend kerkgebouw,
gesitueerd in de Lange Noordstraat, dicht
bij de Markt.
In grote lijnen is de voorgeschiedenis van
het kerkgebouw in 1846 als volgt
geweest. De katholieken kerkten eind
achttiende eeuw in Middelburg in een
'schuilkerk' aan de Blauwe Dijk, waarvan
ons het uit- en inwendige in grote trekken
bekend is. Nadat hun rechtspositie in
1795 was verbeterd, hoopten zij op een
representatief kerkgebouw, maar die
hoop bleek ijdel. Ze verwierven de Sint-
Barbarakapel aan de Lange Delft, en
hebben daar gekerkt, maar uit niets blijkt
dat ze dit als een afdoende oplossing
hebben beschouwd.
Er zijn plannen gemaakt om het kerkje
aan de Blauwe Dijk te verbeteren, en
zelfs op deze plaats een nieuwe kerk te
bouwen, maar daar is niets van gekomen.
Begin jaren veertig hebben zij hun hoop
gevestigd op een nieuw kerkgebouw,
door J. Bourdrez ontworpen, voor een
locatie aan de Lange Delft. Het ontwerp
werd niet gunstig ontvangen. Tot een
algehele herziening is het niet gekomen,
want onverwacht kwam een beter terrein
beschikbaar aan de Lange Noordstraat.
In de tekeningen die hij daarvoor maakte,
heeft Bourdrez de fouten vermeden waar
de bekende architect Molkenboer hem op
gewezen had. De inwijding van het nieu
we gebouw vond plaats op 6 mei 1846.
Kerkelijke en wereldlijke overheid
hebben een stem in het kapittel
Vóór 1795, in de tijd van de Republiek,
waren er, min of meer verborgen, wel
kerkgebouwen voor de rooms-katholie
ken. Met de komst van de Franse Revolu
tie, die de vrijheid, de gelijkheid en de
broederschap in haar vaandel voerde,
brak een nieuw tijdperk aan. Dit beteken
de onder meer het einde van de bevoor
rechte positie voor de hervormden (gere
formeerden), met name het privilege om
met uitsluiting van andere gezindten
openbare kerkgebouwen te mogen heb
ben met torens en het luiden van klokken.
Het nieuwe bewind ging ervan uit dat de
kerkgebouwen waarover de wereldlijke
overheid in de dagen van de Reformatie
de beschikking had gekregen, niet toebe
hoorden aan een geprivilegieerde groep
van de bevolking, te weten de hervorm
den, maar aan de bevolking als geheel.
Dit had als consequentie dat de gebou
wen en eigendommen in kwestie verdeeld
moesten worden over de verschillende
gezindten. Het hield in dat de rooms-
katholieken een claim hadden. Nader zou
moeten worden bepaald op welke manier
dit verkregen recht kon worden opgeëist.
Als uitvloeisel van de Nationale Vergade
ring van volksvertegenwoordigers in 1796
is in 1798 bepaald dat de oude kerken en
pastorieën volgens het aantal belijders
verdeeld dienden te worden. Tevens zien
wij dat in de Grondwet van 1815 alle
kerkgenootschappen voor de wet gelijk
werden verklaard. In de door de Revolutie
bewerkstelligde gelijkstelling kwam dus
geen verandering. Om de zaken van de
eredienst centraal te kunnen regelen is
toen ook een departement voor de ere
dienst opgericht.
Het is begrijpelijk dat er bij het rooms-
kathoiieke deel van de bevolking een
behoefte ontstond om nu ook met hun
kerkgebouw weer een volwaardige plaats
in de samenleving in te nemen en om
hun godsdienstoefeningen in beter geou
tilleerde ruimten te kunnen uitoefenen.
Het spreekt vanzelf dat het de nodige tijd
heeft geduurd alvorens de veranderingen
- niet alleen voor de rooms-katholieken,
ook voor de tot 1795 zo genoemde 'Dis
senten' - effect hebben gehad.
Het kerkje aan de Blauwe Dijk, waar de
