Het archeologisch onderzoek
naar de Westmonsterkerk te Middelburg
in het voorjaar van 1998
15
Inleiding
Van 5 januari tot en met eind mei 1998 is
de Markt van Middelburg heringericht.
Voor de archeologische begeleiding van
de werkzaamheden, die onder auspiciën
van de Rijksdienst voor het Oudheidkun
dig Bodemonderzoek zijn uitgevoerd, is
daarom door de gemeente Middelburg
een archeoloog aangetrokken. Bij het
archeologisch onderzoek is speciale aan
dacht besteed aan de funderingen van de
Westmonster- of Sint Maartenskerk,
enkele vrijwilligers van de Archeologische
Werkgemeenschap Nederland, was het
toch mogelijk om een vrij goed beeld van
de funderingen van de Westmonsterkerk
te krijgen.
Historie'
De aan Sint Maarten gewijde Westmon
sterkerk wordt beschouwd als de oudste
parochiekerk van Walcheren. Vanuit deze
kerk zijn andere parochiekerken op Wal
cheren gesticht. De kerk, die waarschijn-
De Westmonster- of St. Maartenskerk te Middelburg. Uit: Zeelands Chronyk Almanach 1779.
waarvan uit historische bronnen bekend
is dat zij tot 1575 op de Markt stond.
Omdat de herbestrating van de Markt in
fasen verliep, kon de fundering van de
Westmonsterkerk niet in zijn geheel vrij-
gelegd worden. Meer dan één dag was
meestal niet beschikbaar om het op dat
moment vrijliggende deel van de funderin
gen van de kerk op te meten. Dankzij de
hulp van de medewerkers van het Provin
ciaal Archeologisch Centrum Zeeland en
lijk al in de tiende eeuw bestond, lag aan
de buitenzijde van de verdedigingsburg
op de Markt. De ligging van een kerk
even buiten de burg zien we ook terug in
onder meer Burgh en Oost-Souburg, twee
andere negende-eeuwse verdedigings
burgen in Zeeland.
Over de oudste Westmonsterkerk is wei
nig bekend. Vermoedelijk is het een ro-
maanse kapel geweest. In de elfde eeuw
is de kerk een eigenkerk van de bisschop
van Utrecht.
Over het laatmiddeleeuwse kerkgebouw
is bekend dat het een enorme driebeuki-
ge kruiskerk was met ten minste negen
altaren. Langs het schip, het koor en de
omgang bevonden zich kapellen.
Rondom de kerk lag het kerkhof. Nadat
het kerkhof in feite al geruime tijd voor
oneigenlijke doeleinden werd gebruikt,
stond de bisschop van Utrecht het in de
jaren veertig van de zestiende eeuw toe
dat er op het kerkhof allerlei wereldlijke
zaken werden verricht. Zo waren er rond
om de kerk winkeltjes en worden er onder
meer een boekbinder en een koperplaten-
verkoper genoemd.
Begin 1575 besloot het stadsbestuur de
kerk wegens bouwvalligheid af te breken,
naar men zei, als straf van Willem van
Oranje omdat de stad Middelburg zo lang
de zijde van de Spanjaarden had gehou
den. Op de plaats waar de Westmonster
kerk had gestaan, werd de Grote Markt
aangelegd, een zeer ruim plein dat in
1578 geheel werd bestraat.
Van de Westmonsterkerk bestaan geen
betrouwbare afbeeldingen omdat zij bijna
alle na de sloop van de kerk zijn vervaar
digd. De meeste tekeningen van de kerk
zijn vervaardigd naar voorbeeld van de
afbeelding op de plattegrond van Middel
burg uit het stedenboek van Braun en
Hogenberg (Keulen 1572-1618)7 Zo ook
de afbeelding van de kerk uit Zeelands
Chronyk Almanach (1779). De afbeelding
geeft een globale indruk van de kerk. Op
de tekening is het koor van de kerk zicht
baar, met daarachter een groot dwars-
schip en in het midden de vieringtoren.
De opgraving van de Westmonsterkerk
Bij de recente opgraving werden met
name de fundamenten van het oostelijke
gedeelte van de laatmiddeleeuwse (14e/
15e eeuw) Westmonsterkerk gevonden.3
De westelijke helft van de kerkfunderin-
gen kon niet worden onderzocht; deze
bevinden zich namelijk nog onder de
bebouwing aan de westzijde van de
Markt, onder de Pottenmarkt en mogelijk
zelfs nog onder Plein 1940.
Op de opgravingstekening zijn de ver
schillende gebouwdelen duidelijk herken
baar:1 Het koor is aan de oostzijde veel
hoekig gesloten. Binnen het priesterkoor
in de noordwesthoek lag mogelijk een
kapel of iets dergelijks. Het priesterkoor
was omgeven door een muur met pilaren.
De 'ingang' naar het priesterkoor lag aan
de noordoostzijde, tussen twee pilaren.
Rond het priesterkoor lag de kooromgang
met de straalkapellen. In het midden van
de kerk stond de vieringtoren. Gevonden
werden ook de funderingen van de noor-
ftlü ös ft p'
Liji
