Bouwkundige onderwerpen
20
Moderne restauratietechnieken 1
M. VAN DOORN
Houten vloer- en kapconstructies
Er is nauwelijks een restauratieproject te
bedenken zonder noodzakelijke voorzie
ningen aan de daarin aanwezige houtcon
structies. Juist in historische gebouwen,
dus ook in kerkgebouwen, werd in ruime
mate gebruik gemaakt van hout, meestal
van aanzienlijke afmetingen. Er zijn diver
se oorzaken waardoor restauratie van
houtconstructies noodzakelijk kan zijn.
Een van de belangrijkste oorzaken van
houtbederf is houtrot. Houtrot wordt ver
oorzaakt door schimmels welke ten gevol
ge van meestal langdurige inwerking van
vocht in het hout tot ontwikkeling komen
en dan vaak tot volledig houtbederf lei
den. Inwerking van vocht kan het gevolg
zijn van onvoldoende onderhoud, maar
ook de bouwkundige constructie zelf kan
aanleiding zijn tot vochtinwerking.
Een heel andersoortige vorm van hout
aantasting, maar niet minder ernstig, is
die door toedoen van insecten. Wie kent
niet de houtwormgaatjes in vooral onge-
schilderd kaphout of de nog verwoesten
der grotere boorgaten van de boktor of
van de bonte knaagkever in vochtig
eikenhout?
In dit artikel zullen een paar voorbeelden
worden behandeld van de restauratie van
door houtrot vergane balkeinden, met
name die balkeinden welke hun oplegging
vinden in buitenmuren. Door houtrot kun
nen deze, meestal constructieve balken
hun draagvlak verliezen, waardoor de
houdbaarheid van het totale bouwwerk in
het geding zou kunnen komen. De uit
baksteenmetselwerk opgebouwde muren,
zeker die van historische gebouwen, zijn
zeer vochtig zodat restauratie of vernieu
wing vroeg of laat noodzakelijk is. Wilde
men het deugdelijk doen, dan was er tot
voor kort eigenlijk maar één doeltreffende
methode en dat was vernieuwen van de
balk. Het vervangen van de aangetaste
stukken door nieuwe einden met zoge
naamde liplassen of haaklassen, versterkt
met bouten of beugels, gebeurde wel
maar bleef betrekkelijk zwak en esthe
tisch minder aantrekkelijk. Het toepassen
van een console of sleutelstuk bood voor
het oog aantrekkelijker oplossingen, maar
is niet altijd mogelijk terwijl de sterkte ook
problematisch bleef.
De verschillende restauratiemogelijk
heden zijn hieronder schetsmatig in beeld
gebracht. Dan dus toch maar vernieuwen,
ook al was dit zonde van het verlies van
het historisch belangrijke overgrote deel
van de houtconstructie.
Totdat inmiddels alweer geruime tijd gele
den de firma Renofors Benelux een nieu
we techniek ontwikkelde. Het is een sys
teem op basis van kunsthars. Aangetaste
delen van het hout worden geïmpreg
neerd met een harssysteem, waardoor
deze delen worden geconserveerd en
weer belasting kunnen opnemen. Ontbre
kende delen of volkomen vergaan hout
wordt eerst verwijderd waarna het wordt
aangevuld met een zogenaamde gewa
pende kunstharsbetonconstructie die diep
in het gezonde hout verankerd is. Het
product bestaat uit een mengsel van
zand, grind en kwartsmeel, gebonden
door een voor dit doel ontwikkeld epoxy-
systeem. Het mengsel wordt in plastische
toestand aangebracht in een tijdelijke
houten omtimmering (bekisting) waarin de
verharding moet plaatsvinden. Het
zodoende ontstane nieuwe materiaal
wordt aan het bestaande gezonde hout
verankerd door vooraf ingeboorde en in
de kunstharsbeton opgenomen veranke
ringsstaven van glasvezel, gebonden met
kunsthars.
De hierbij afgebeelde schetsen geven
een beeld van de behandeling van een
aangetast balkeinde. Eerst wordt de balk
ondersteund en wordt het aangetaste
hout verwijderd. Daarna worden de gaten
geboord voor de glasvezel wapeningssta
ven. Deze gaten dienen ruimer te zijn dan
de staafdiameter zodat de tussenruimte
die overblijft, met een kunstharsmengsel
kan worden afgevuld. Hierdoor ontstaat
een uitstekende hechting tussen staven
en gezond hout. Na het plaatsen wordt de
bekisting gemaakt, waarin de kunsthars-
beton wordt gestort. Na verharding wordt
de bekisting verwijderd. Zodoende ont
staat een balkeinde dat een onverbrekelij
ke verbinding met het bestaande hout tot
stand heeft gebracht. Deze methode van
restaureren is inmiddels reeds vele jaren
gebruikelijk, vooral ook bij de restauratie
van kerken en torens met hun zware
balkmaten.
Hoewel de Renoforsmethode zeer ge
schikt is voor de restauratie van balkein
den, is in de loop van de tijd een veel uit
gebreider pakket aan mogelijkheden ont
wikkeld. Zo kon de houten toren
op de kerk in Grijpskerke met
de Renoforsmethode worden
gerestaureerd. De prachtige
houtconstructie van zware gre
nen balken was door houtrot,
maar vooral ook door houtworm
en boktor zeer verzwakt. Oor
spronkelijk zou de toren worden
afgebroken en na vernieuwing
van aangetaste onderdelen
opnieuw worden opgebouwd. Door voor
noemd restauratiesysteem kon sloop wor
den voorkomen, wat betekende dat
belangrijke historische onderdelen behou
den konden blijven en bovendien een
forse kostenpost werd bespaard.
f- WAPENINGSSTAVEN
rINGEBOORDE GATEN
T'jDEpJV E &EkC\STINC LANGS
IDE ÉNEtJfcANT BALK
SALKEIND9 AANCEMETSELD
BEKISTING VEEWIJOEBB
G(rnESTAUE£Eet>E BALW
fiODEVHH pestaubatiemethode
