Vernieuw-cle Nieuwe Kerk,
of wat te doen met een gedateerd
monumentaal gebouw?
4
JOHAN DE KONING
Wanneer je vandaag de dag de Middel
burgse Nieuwe Kerk binnenloopt, valt de
leegte onmiddellijk op. De ruimte is
gevuld met het licht dat door de hoge
gotische ramen royaal naar binnen valt;
de ranke kolommen die ongeveer in het
midden van die ruimte de zakgoot dra
gen, zien er slanker uit dan ooit tevoren
en dwingen bijna automatisch de blik
naar boven, richting het zachtblauwe pla
fond, waar de sterren hangen als aan de
hemel. Door dat licht lijkt het wel alsof er
geen grenzen zijn, geen muren die
onderscheid maken tussen binnen en
buiten. Nolli tekende op zijn beroemde
kaart van Rome ooit alle kerkinterieurs
als publieke buitenruimte; zo voelt het
hier ook. Pas als je beter gaat kijken,
kom je er achter dat er wel degelijk
muren zijn, romig gestuct, en een kap
constructie in een strenge maatvoering
en dat er interieur gemaakt is dat rich
ting bepaalt, zonder afbreuk te doen aan
de grote, lege ruimte. Zo zou Bernard
van Clairvaux het bedoeld kunnen heb
ben. Was hij dan misschien de bouw
heer? Alleen in overdrachtelijke zin. De
Middelburgse bouwers van rond 1100
lieten zich door zijn regels inspireren en
hoewel latere en modieuzere bouwers
dat weer enigszins onzichtbaar hebben
weten te maken, zit het basispatroon er
nog beslist zo in. Deze kerk is een beetje
meer schuur dan kerk: voor de monniken
was bidden en werken (aan dijken en
polders) nauw met elkaar verbonden.
Hier kwam de goegemeente binnen en
de abdij naar buiten, hier vond de ont
moeting tussen kerk en maatschappij
plaats. Geen heilige der heiligen, maar
publieke ruimte dus, zoals geportretteerd
door Pieter Saenredam en zijn tijdgeno
ten. Voor hen gold, zij het om andere
redenen, net als bij de beeldenstormers:
hoe leger hoe beter.
Herinrichting en renovatie
In de loop van 1996 besloot de kerken
raad tot renovatie en herinrichting van de
Nieuwe Kerk vooral omdat de bouwkun
dige gebreken zulke ernstige vormen
aannamen dat met grondig onderhoud
niet langer gewacht kon worden. Gelijk
nam men de gelegenheid te baat om
aansluiting te vinden bij de in de loop
der jaren gewijzigde liturgische praktijk
die niet meer paste bij de bestaande
inrichting, en meer mogelijkheden te
zoeken om 'kerk in de wereld' te zijn,
zoals eerder al was vastgelegd in het
beleidsplan. Daarbij was het stimuleren
van meer profane functies voor de kerke
lijke ruimte een toekomstgerichte stap
die men wilde zetten, een stap overigens
die ook aansloot bij de reeds gegroeide
praktijk. In de aanloop naar een nieuw
ontwerp werd een spannend proces
begonnen met allerlei instanties die met
zo'n monumentaal gebouw iets te maken
hebben, en met de gemeente: de kerk
gangers die veelal jarenlang elke zon
dagse eredienst bezochten en door de
jaren heen gehecht raakten aan het
gebouw en zijn atmosfeer, dat na de dra
matische ondergang in mei 1940 weer
degelijk opgebouwd werd. En niet alleen
zij keken over onze schouder mee. Veel
inwoners en toeristen beschouwen de
Nieuwe Kerk van Middelburg uiteindelijk
toch als de kerk van de stad en waren
dus benieuwd naar de uitkomsten van
dat vernieuwingsproces.
Nadat in 1998 alle benodigde vergunnin
gen en toestemmingen verkregen waren
en ook een flink deel van de geraamde
financiën was binnengehaald, kon er
gestart worden. De kosten voor het
bouwkundige werk werden begroot op
ongeveer 650.000,- (gegund aan
Bouwgroep Peters uit Middelburg), die
voor de nieuwe installaties op 50.000,-
(gegund aan Schoonen Elektro uit Mid
delburg en Post Audio uit Kapelle) en die
voor de meubels op 270.000,- (voor
een belangrijk deel uitgevoerd door con
structiebedrijf De Nood uit Middelburg en
Zandee De Kuijper uit Goes); een flink
deel van de inkomsten kwam van over
heden en fondsen, terwijl ook de ge
meenteleden zelf bijdroegen. Door de
tijdrovende maar effectieve geldwer
vingsactie van de kerkenraad (voor een
Panorama van het nieuwe interieur van de Nieuwe Kerk. (Foto Kees Brandenburg)
