Bouwkundige onderwerpen
19
gedenktekenen gebracht zouden worden. Er
was een precedent, namelijk de graven van de
Evertsens te Middelburg, die ook geheel door
het Rijk hersteld waren. Daarom werd toen het
voorstel gedaan bijvoorbeeld voor Dinxperloo
500-te voteren, Nationaal Archief Den
Haag, inv. 2.04.13 no. 1494.
15. Jan Hendrik Hannink is nadien betrokken
geweest bij de restauratie van de kerk te Ove-
zande in 1892/"93. Het ontwerp van de orgel
kas van het orgel, in 1893 in de kerk te Ove-
zande geplaatst, is ook van de hand van J.H.
Hannink. Zie G.J. Lepoeter. "Jan Hendrik Han
nink (1831-1908), architect te Goes, een aan
vulling', Zeeland, tijdschrift van het Koninklijk
Zeeuws Genootschap der Wetenschappen,
2001 (10/3), p. 106-107.
Uit een recente foto blijkt dat er toch borden
aan weerszijden van de preekstoel zijn aange
bracht. Dat wil zeggen het oude voorstel van de
president-kerkvoogd, met name de "twaalf arti
kelen des geloofs" en het "gebed des Heeren",
overigens een gebruikelijke opstelling zoals wij
bijvoorbeeld in Schore zien zonder dat daar
evenwel schilderingen zijn aangetroffen.
16. Niet op de zuidwand, zoals Scholten in zijn
artikel vermeldde.
Dit artikel was juist persklaar gemaakt toen in
de PZC van 22 februari 2003 het bericht ver
scheen dat de samen-op-weggemeente Drie-
wegen-Ovezande op 23 februari 2003 voor de
allerlaatste keer in de kerk van Ovezande zou
kerken. Bij het samengaan van de twee kerke
lijke gemeenten was afgesproken dat eens per
maand een dienst in de kerk te Ovezande
gehouden zou worden. Sinds een jaar is dat
niet meer gebeurd, de kerkbanken te Ovezan
de werden als te ongemakkelijk ervaren.
Een bestemming voor het kerkgebouw is nog
niet gevonden.
De verantwoording van de bronnen
De gegevens zijn ontleend aan diverse bronnen: een
summiere beschrijving van de kerk in de Voorloopi-
ge Lijst der Nederlandsche Monumenten van
Geschiedenis en Kunst. Deel VI De Provincie Zee
land, Utrecht 1922, en in het Aardrijkskundig Woor
denboekvan Van der Aa, waarbij de kerk in 1840
"een zeer verbeterd gebouw" genoemd wordt; ver
volgens de vrij compleet bewaarde notulen van de
kerkvoogdij uit de jaren van deze 'verbetering', met
een drietal tekeningen van de toenmalige architect
L.Ph. de Lannee de Bétrancourt.
In het boek van J. de Ruiter, Ovezande eiland in de
Zwake, Goes 2002. bleek zich nog een verbou
wingstekening van het westfront te bevinden, geda
teerd 25 april 1840. Langs deze weg kwam ik alsnog
in het bezit van drie andere door De Lannee
gemaakte ontwerpen, een feit waarvoor ik de heer
De Ruiter dankbaar ben. Langs deze weg zijn wij vrij
nauwkeurig op de hoogte van de veranderingen die
de kerk toen heeft ondergaan.
Over de gang van zaken met betrekking tot de schil
deringen verschaffen de notulen van de kerkvoogdij
1885-1887 informatie; in verband daarmee zijn de
correspondentie van de minister van Binnenlandse
Zaken met de burgemeester/kerkvoogd van Ovezan
de en het rapport dat Adolph Mulder uitbracht,
geraadpleegd, welke bronnen zich in het Nationaal
Archief in Den Haag bleken te bevinden. Van het
schetsboekje dat diende als basis voor het rapport,
werd mij een kopie ter beschikking gesteld door het
Restauratie Atelier Helmond B.V., dat momenteel
met de restauratie van de calque van de schildering
in het portaal bezig is. Voorts is gebruik gemaakt
van enkele interieurfoto's van het kerkje uit 1971
afkomstig van de Rijksdienst voor Monumentenzorg
te Zeist: tevens leverde deze dienst de gegevens
over de vrij recente restauratie van de toren.
Het kapiteel
M. VAN DOORN
Aansluitend op de beschrijving van de
zuil in het vorige nummer zal dit keer
aandacht worden besteed aan het kapi
teel. Genoemd werd reeds dat het kapi
teel zich bevindt aan de kop van de zuil
en aan het bovenvlak een vergroot
draagvlak heeft om zodoende de kracht
in de bovenliggende latei over een groter
oppervlak te verdelen.
Zoals in de bouwkunst van het verleden
veelal gebruikelijk, werden hoeken, ver
bindingen, beëindigingen en dergelijke
gebruikt voor het toepassen van versie
rende bewerkingen, al dan niet geba
seerd op symboliek. Zo gebeurde dat
ook met het kapiteel, dat in tegenstelling
tot het basement meestal uitbundig rijk
versierd en gedetailleerd werd. Men wist
in esthetische zin het kapiteel zodanig
vorm te geven dat de suggestie werd
gewekt als zou de bovenliggende belas
ting als het ware worden opgebeurd. Het
bewerken van het kapiteel werd een
ware kunstuiting. In bijna alle bouwstijlen
speelde het bloemmotief bij het behak-
ken een belangrijke rol.
Hiernavolgend zullen enige door de tijd
heen toegepaste kapiteelvormen worden
behandeld, te beginnen met het oude
Egypte. De kapiteelvormen zijn zeer
divers maar niet onder een bepaalde
orde te rangschikken. Vooral het lotus
blad, maar ook het papyrusblad en de
palm vinden toepassing. Figuur 1 geeft
een beeld van het palmbladkapiteel.
riG. -t
EGYPTISCH PAUMKAPITEEL
Het meest kenmerkend van de drie
Griekse bouworden is wel hun kapiteel.
Het Dorische kapiteel is sober en straalt
grote draagkracht uit. Een luchtiger
beeld geeft het Ionische kapiteel, even
als de aard van de bewoners van de
landstreek waarvandaan deze orde
stamt. Typerend aan het Ionische kapi
teel is het zogenaamde voluut, (zie hier
toe figuur 2). Men veronderstelt dat de
vorm voortkomt uit de tijd dat de Griekse
tempel in hout werd gebouwd waar tus
sen kolom en drager voor een goede
drukverdeling opgerolde stroken leer
werden toegepast.
Bloemmotieven komen bij beide voor
noemde bouworden niet voor. Deze
komen weer terug in de derde, latere
Griekse orde, de Korinthische orde,
waarbij het acanthusblad van een plan
tensoort die rond de Middellandse Zee
groeit, meestal als voorbeeld dient.
Het Romeinse kapiteel is terug te voeren
op de vormentaal van de Korinthische
orde, zij het wat minder verfijnd. Ook
gebruikten de Romeinen in het kapiteel
soms verschillende orden door elkaar
heen. Men spreekt dan van een compo
sietorde.
In het romaanse kerkgebouw wijkt de
wijze van versieren van het kapiteel
geheel af van die van het klassieke kapi
teel. Diermotieven, maar dan sterk gesti
leerd, hebben de overhand. Met de
romaanse bouwstijl begint ook in Neder
land het kapiteel zijn zegetocht.
In het gotische kerkgebouw is het kapi
teel, versierd met bladmotieven weer
helemaal terug. In de Brabantse gotiek is
het krullerige koolbladmotief (figuur 3)
CtelEK* TONISCH fc&PlTKEL..
FIG. Z
