De Nieuwe Kerk te Zierikzee
4
L. E. BLIKMAN
Het bezit van een kerk geeft tegenwoor
dig niet meer het machtsgevoel dat het
vroeger waarschijnlijk gaf. Vroeger werd
de status van een stad vaak afgemeten
aan de grootte van de kerk. Wat dat be
treft deed Zierikzee volop mee. De
oppervlakte van de basiliek deed ver
moeden dat hier veel voorname en rijke
mensen woonden die zich een graf in de
kerk konden veroorloven. De Sint Lie-
vensmonsterkerk kon zich als zodanig
financieel goed redden. In die tijd was
het natuurlijk ook gebruikelijk dat de
leden van de kerk 'vrijgevig' waren ten
opzichte van de parochie.
Toen de oude kerk, zeer waarschijnlijk
als gevolg van onvoorzichtigheid van
loodgieters, was afgebrand, werd de hui
dige kerk op dezelfde plaats gebouwd.
Na de brand van 1832 was het geen
gemakkelijke opgave voor de hervormde
gemeente om voldoende financiële mid
delen beschikbaar te krijgen. Na heel
veel vijven en zessen werd ten slotte de
Nieuwe Kerk gesticht, een zogenoemde
neoclassicistische zaalkerk. Een monu
mentaal gebouw met aan de oostzijde,
de voorkant, een kolossaal portiek met
Toscaanse zuilen onder fronton. De Zie-
rikzeese kerk is wel een van de mooiste
en machtigste voorbeelden van deze
bouwstijl.
De terugloop van het kerkbezoek is niet
nieuw. Ook 35 jaar geleden bleek al dat
kerkelijke gemeenten niet in staat waren
grote kerkgebouwen te onderhouden. De
Nieuwe Kerk werd door de hervormde
gemeente verlaten omdat de gemeente
voldoende plaats kon vinden in de Gast-
huiskerk. Doordat er niet meer gekerkt
werd verloor de Nieuwe Kerk snel zijn
waardigheid en het grote verval begon.
Vogels nestelden in het orgel en waar
schijnlijk ook in de hoeken van de kerk.
Dit verval was een doorn in het oog van
veel mensen en toen de inmiddels opge
richte Stichting Oude Zeeuwse Kerken
de kerk wilde overnemen was dat zo
geregeld met de hervormde gemeente
van Zierikzee. Voor het symbolische
bedrag van een gulden wisselde de kerk
van eigenaar.
Het grote restauratiewerk kon gaan
beginnen. Door de inzet van het bestuur
van de Stichting Oude Zeeuwse Kerken
De voorzijde van de Nieuwe Kerk te Zierikzee.
en van de plaatselijke commissie werden
veel plannen gesmeed en doorgespro
ken met de gemeente en het nationaal
restauratiefonds. Vrijwel iedereen was
overtuigd van het feit dat deze kerk niet
verder mocht verpauperen en daardoor
kan de restauratie als zeer succesvol
worden omschreven, ledereen werkte
mee om de kerk hersteld te krijgen, het
nationaal restauratiefonds, de provincie,
de gemeente en tal van organisaties die
bijdragen leveren bij restauraties deden
dat ook voor dit gebouw.
De totale investering bedroeg ongeveer
vijf miljoen gulden en nadat de kerk was
gerestaureerd, werd een paar jaar later
het orgel ook nog eens onderhanden
genomen. Al met al is er zo'n slordige
zes miljoen geïnvesteerd in dit gebouw.
Als je een dergelijke investering afzet
tegen het huidige gebruik is de verhou
ding aardig zoek, maar omdat het een
historisch gebouw betreft is dit verant
woord geweest. Aangezien de kerk nu in
een redelijke staat van onderhoud ver
keert, is het niet zo dat er op de lauwe
ren gerust kan gaan worden. Een derge
lijk gebouw vraagt voortdurend onder
houd. Het tienjarig onderhoudsplan van
1993 loopt dit jaar af en inmiddels is er
een nieuw plan gemaakt.
De totale investering beloopt grofweg
450 duizend euro en daarvan moet de
Stichting zelf 194 duizend euro opbren
gen. De euro's die nodig zijn voor het
onderhoud aan de binnenkant van het
gebouw zijn hierbij nog niet meegere
kend. Voorlopig lijkt dit een haast onhaal
bare opgave. De centrale overheid trekt
zich steeds meer terug bij dit soort
onderhoud waardoor de eigenaar opge
zadeld wordt met grote investeringen. De
overheid doet dit deels uit geldgebrek,
maar anderzijds ook uit beleidsmatige
overwegingen. Zij wil dat historische
gebouwen zoveel mogelijk weer een
gebruiksfunctie krijgen voor de samenle
ving waardoor de investeringen die
gedaan moeten worden om dergelijke
gebouwen te behouden beter verant
woord zijn.
Nu de gemeente Schouwen-Duiveland
uiteindelijk besloten heeft de Nieuwe
Kerk niet te betrekken bij de plannen
voor een theater, is de kans om het
gebouw tot in lengte van dagen te
behouden voor algemeen gebruik een
stuk verder van ons afgekomen. Een
theatervoorziening was in het rijtje van
denkbare alternatieven misschien nog
niet eens de slechtste optie geweest.
Alle inspanningen die de plaatselijke
commissie zich getroost om de kerk te
verhuren zijn slechts een druppel op een
gloeiende plaat. Ook de Stichting Vrien
den van de Nieuwe Kerk, die is opgericht
uit een actiegroep die geen theater wil
de, is er tot nu toe nauwelijks in ge
slaagd om geld te verzamelen. De plan
nen zijn weliswaar interessant, maar de
centrale vraag is of al de inspanningen
werkelijk tot een kassucces zullen lei
den.
De Nieuwe Kerk in Zierikzee is een van
de inmiddels vele kerken waar op-/uit-
voeringen van allerlei aard worden gege
ven. De koek moet dus verdeeld worden
en hierbij moet bedacht worden dat we
in een samenleving leven van nauwelijks
35 duizend mensen. Dit is te weinig om
zonder forse hulp van buitenaf een der
gelijk monument in stand te houden met
het huidige gebruik. De vraag is of een
intensiever gebruik mogelijk is en de
daaraan gekoppelde vraag moet dan
ook zijn: levert dit extra geld op?
Al met al een zorgelijke situatie voor de
Nieuwe Kerk in Zierikzee.
L.E. Blikman is voorzitter van de plaatselijke com
missie.
