15
Weg-gemeente zou een van de kerkge
bouwen zijn functie verliezen.
De gereformeerde kerk ligt centraal in
het dorp, een situatie die in het middel
eeuwse Zeeuwse dorp niet voorkomt.
Men verwacht daar eerder een hervorm
de kerk. Nieuwdorp is echter niet van
middeleeuwse oorsprong, het dorp is
ontstaan in de achttiende eeuw toen er
sprake was van een sterke aanwas van
westelijk Zuid-Beveland door opeenvol
gende inpolderingen, de zogenaamde
Kraayertpolders. In 1812 kende de
bebouwing van de West-Kraayertpolder,
het 'Nieuwe Dorp', met daarbij de ver
spreide bebouwing in de polder, in totaal
zestig woningen. Het protestantse deel
van de bevolking ging in het nabijgele
gen, op circa vijf kilometer afstand gele
gen dorp 's-Heerenhoek ter kerke.
De behoefte aan afscheiding van de
Hervormde Kerk deed zich in de jaren
dertig van de negentiende eeuw vooral
in Nieuwdorp in sterke mate gelden. Met
name ds. Budding uit Biggekerke, een
van de felste voorvechters van de
Afscheiding, hield er vaak diensten. De
Hervormde Kerk verleende daartoe uiter
aard de faciliteiten niet, zodat de bijeen
komsten bij particulieren in onder andere
boerderijen of in de dorpsherberg plaats
vonden. A. de Smit heeft daarover in het
zeer lezenswaardige boekwerkje De
burgerlijke en kerkelijke geschiedenis
van 's-Heer Arendskerke geschreven.
Het Nieuwe Dorp viel oorspronkelijk
onder 's-Heer Arendskerke en in dit arti
kel wordt uit het boekje geciteerd.
Bijeenkomsten van meer dan twintig per
sonen waren in die tijd verboden zonder
een vooraf van overheidswege verkregen
vergunning. Dat leverde straffen op, en
reden te meer om te streven naar een
eigen gebouw. Onder koning Willem I
lukte dit niet, maar koning Willem II ver
leende uiteindelijk in 1839 toestemming
tot de bouw van een kerkgebouw in het
hart van het dorp. Als locatie werd geko
zen voor het plein dat tegenwoordig de
Ring heet, een betrekkelijk ruim plein
met een vate, qua afmetingen te verge
lijken met het dorpsplein van Nisse, aan
één zijde begrensd door een dijk en aan
de andere zijden door woonhuizen. Men
kon van de burgerlijke gemeente twee
honderd vierkante meter aan de oost
zijde van het plein kopen. Daarop werd
een bescheiden kerk van acht bij zestien
meter gebouwd, met een goothoogte
van vierenhalve meter. Zo ontstond,
geheel in strijd met de situatie in andere
Zuid-Bevelandse dorpen, een gerefor
Boven: begane grond, bestaand. Daaronder: begane grond, nieuw.
meerd kerkgebouw midden in het dorp.
Het aantal zitplaatsen in de kerk is
schrijver van dit artikel niet bekend, maar
omdat de oude kerk te klein was gewor
den werd in 1868 begonnen met de
bouw van een nieuwe kerk, die in 1869
werd opgeleverd. De afmetingen bedroe
gen "16 el lang, 11 el breed en 6 el
hoog". Uit de maatvoering op de opme-
tingstekening valt op te maken dat een el
gelijk werd gesteld aan een meter.
In 1904 werd de oude consistorie afge
broken en werd de kerk met vijf meter
verlengd. Aan de zijkant van de kerk
werd een nieuwe consistorie met verga
derlokaal gebouwd. De aldus ontstane
situatie is tot vandaag de dag blijven
bestaan. Of er een architect aan het ont
werp van de kerk te pas is gekomen, is
mij niet bekend.
Naast het positieve van de kerk in het
dorpshart staat het gegeven dat de ruim
telijke kwaliteit van het plein daardoor,
zeker na de diverse uitbreidingen, aan
waarde verloor, om maar niet te spreken
van het verlies aan wooncomfort voor de
bewoners aan de oostzijde van het plein,
die gelijk waren verstoken van zon en
uitzicht. In onze huidige inspraakmaat
schappij zou het plan waarschijnlijk niet
zijn doorgegaan.
Ook de Hervormde gemeente in Nieuw
dorp had vanaf het begin van de twintig
ste eeuw het verlangen om te komen tot
een eigen kerkgebouw. Uiteindelijk werd
deze wens gehonoreerd in 1918 toen
buiten de kern, westelijk van de inmid
dels jammer genoeg geslechte dijk een
kerk werd gebouwd, naar een ontwerp
van de bekende architect Van der Kloot
Meijburg, wiens eerste kerkontwerp het
was. Van der Kloot Meijburg heeft ook
vele kerkrestauraties op zijn naam staan,
onder andere die van de Grote Kerk in
Goes in het tweede decennium van de
vorige eeuw.
Slopen of herbestemmen?
Eind jaren negentig, toen werd besloten
om als Samen-op-Weg-kerk verder te
gaan, werd aanvankelijk in beide gebou
wen beurtelings de kerkdienst gehou
den. Uiteindelijk moest worden gekozen
welk gebouw dienst zou blijven doen.
Vanwege zijn veel betere technische
staat viel de keuze op het hervormde
