14
zijn nu de mensen "van die excessieve
ende onnutte onkosten der Papisterie vrij
zijn." De inmiddels aangestelde grafdel
ver zal de penningen ophalen en aan de
predikant afdragen die hiervan een
register zal bijhouden.
Door het beleg was de handel stil komen
te liggen en heerst er enorme armoede
in de stad. De situatie wordt nog verer
gerd door het uitbreken van de pest, die
vooral onder het schamel volk toeslaat.
In de notulen van 31 maart valt over de
armen te lezen dat, "die niet alleen met
grote hopen voor de kerkdeur zaten,
deerlijk schreyden en jammerden, ja ook
sommige van honger vergingen," maar
dat zij ook dagelijks naar de huizen van
de predikant en de ouderlingen gaan
met het verzoek om bijstand. Om te
voorkomen dat de zaak uit de hand
loopt, worden door de consistorie vier
"provisionele diaconen" gekozen. Zij die
nen de ontvangen aalmoezen uit te
delen totdat er "ordinaire diaconen" zijn
verkozen. Een week later wordt beslist
een diaconie te vormen. Er melden zich
echter geen geschikte personen. Men
hoopt nu dat onder degenen die zich
aangemeld hebben om belijdenis te
doen, enige personen van aanzien zijn
die aangezocht kunnen worden voor dia
kenen. Mocht dit niet zo zijn dan zal men
nog een maand a zes weken wachten
met de verkiezing. Dit kan ten eerste
omdat het volk het iets beter heeft en ten
tweede omdat men nog 'vrome broeders'
uit Engeland verwacht. Op 5 juni is het
dan zover. Er worden zes diakenen ver
kozen. Het stadsbestuur wijst eveneens
zes armmeesters aan die samen met de
diakenen de armen zonder enig onder
scheid moeten verzorgen.
Het allereerste plan was om een kerken
raad te vormen bestaande uit twaalf
ouderlingen en twaalf diakenen en de
stad te verdelen in twaalf wijken. Dit blijkt
te ambitieus. Op 26 augustus worden er
negen ouderlingen bevestigd en ander
halve maand later wordt de stad verdeeld
in drie wijken, Abdij, Westmonster en
Noordmonster. Het aantal diakenen blijft
zes.
De kerkgebouwen
Na de overgang van Middelburg naar
Oranje wordt de Noordmonsterkerk
meteen 'gereinigd', dat wil zeggen alta
ren en beelden worden verwijderd. De
kerkenraad is echter niet tevreden over
de opschoning en besluit in de eerste
vergadering zich tot de stadsregering te
wenden met het verzoek de "Noordmon
ster tempel al beter wierd gereinigt om
des Heeren dienst wel te doen en nie-
mant te scandalizeren ook naar uitwijze
van Godes Woord." Men wil het doksaal,
de "groten balcke" en de trap naar het
orgel - zodat er een einde komt aan het
orgelspel - verwijderen. Uit onderzoek
van de stadsmetselaar blijkt dat het kerk
gebouw geen schade zal oplopen bij ver
wijdering van doksaal en grote balk. De
overheid vindt het prima als de trap naar
het orgel wordt weggehaald maar raadt
ten sterkste af om het doksaal te verwij
deren onder het motto dat men er later
spijt van zal krijgen. Ondertussen heb
ben verschillende organisten verzocht of
zij het orgel mogen bespelen, met de
belofte dat zij voor en na de sermoenen
uitsluitend psalmen zullen spelen.
D'Hoorne laat de kerkenraad weten dat
zijns inziens het orgelspel "nergens toe
anders dient dan om 't volck te doen ver
geten wat zij gehoort hebben." De ker
kenraad neemt, ondanks het bezwaar
van het stadsbestuur, het besluit zowel
het doksaal, de balk als de trap naar het
orgel af te breken en de preekstoel te
verplaatsen naar de noordoostviering-
pijler, hoek transept koor. Hier had het
inmiddels afgebroken sacramentshuisje
gestaan. Het koor zal, nadat de traptre
den hiernaartoe zijn hersteld, worden
gebruikt voor alle acta: trouwen, schuld
belijdenis, avondmaal en "andere open
bare dingen van de gemeente".
Direct na de overgang van Middelburg is
Casper van der Heyden, predikant bij de
gemeente van uitgeweken 'Nederlan
ders'te Frankenthal in de Paltz, door de
Prins van Oranje benoemd tot predikant
te Middelburg. Zijn komst naar Middel
burg laat tot half juli op zich wachten
daar hij op kosten van de Staten van
Zeeland afgevaardigd is naar de Synode
van Zuid-Holland te Dordrecht. De ker
kenraad wil, als er twee predikanten zijn,
graag de beschikking hebben over twee
kerkgebouwen. Zij vraagt de stadsrege
ring of de Westmonsterkerk in gereed
heid gebracht kan worden. Ondanks her
haalde verzoeken is deze kerk nog niet
gereinigd als Van der Heyden in Middel
burg arriveert "wijl men in overleg was
dien af te breken en een schoon markt
veld te maken." Toch wordt ook deze
kerk 'gezuiverd' want op 29 augustus
wordt besloten zondags om zeven uur in
de Westmonster te preken. De kerk ver
keert in een slechte staat van onder
houd. De stadsregering wordt verzocht
met het koudeseizoen op komst de gla
zen bij de preekstoel te maken of dicht
te metselen. Lang is deze kerk niet in
gebruik gebleven. Het stadsbestuur
besluit februari 1575 de kerk te verkopen
voor sloop. Ondanks een gezamenlijk
protest op 12 maart van velen, onder
andere de kerkelijke gemeente, gaat de
sloop gewoon door. Ter vervanging krijgt
de gereformeerde gemeente de Abdij
kerk toegewezen.
Het beleg van Middelburg, 1572-1574. De geuzenvloot ligt voor de haven. Op de markt de Westmonsterkerk.
(Z.A., Z.G., Z.I., III 38)
