13
In enkele kerken vindt men in het
muurwerk nog verwijzingen naar de
altaren. In hoofdzaak betreft het nissen
die dienden voor het opbergen van vaat
werk en ander misgerei. Soms gebeurde
dat in losse houten kasten of in een
sacristie als die aanwezig was. Dikwijls
echter binnen een nis in het koor. Men
Hulst. Oostmuur van de westelijke zijkapel aan
de zuidzijde van het koor. In de drie vierkan
ten was waarschijnlijk een altaarretabel aan
gebracht.
kon hierin allerlei zaken opbergen die
men tijdens de misviering nodig had
maar die niet zo waardevol waren dat ze
achter slot en grendel bewaard moesten
worden. Te denken is hierbij met name
aan wierook, wierookvaten, boeken,
altaarbei, kaarsen, kaarsendover en kan
delaars. Deze nissen zijn meestal recht
hoekig en hebben soms sporen van een
verdwenen deurtje.
De kerk in Tholen heeft een bergnis in
de noordmuur van elk van de drie tra
veeën van het noordkoor. In dit koor
stonden dus drie altaren waarvan twee
met de zijkant tegen de muur en de der
de met de achterkant tegen de oostmuur.
In Hulst bleven twee nissen bewaard in
de oostmuur van het noordelijke dvvars-
pand: deze twee altaren stonden met de
rug tegen de dwarspandmuur. De kerk
in Goes heeft een nis in de oostmuur
van een zijkapel aan de zuidzijde van het
koor. Verder vinden we in deze kerk
een nis in de zijmuren van beide kapel
achtige ruimten aan de oostzijde van de
sacristie. Plaats en vorm doen vermoeden
dat ook hier altaren stonden, hoewel in
de sacristie een bergnis zonder meer ook
mogelijk is. Uit de grondige studie van
C. Dekker over de geschiedenis van
Goes is gebleken dat er in de Maria
Magdalenakerk naast het hoofdaltaar
ongeveer dertig zijaltaren geweest moe
ten zijn."
Een andersoortige verwijzing naar zijalta
ren biedt de kerk in Hulst. In de oost-
muur van de meest westelijke zijkapel
ten zuiden van het koor zijn op onge
veer twee meter hoogte drie vierkante
vakken aangebracht, een steen diep en
aan de bovenzijde afgesloten door een
geprofileerde rand. Waarschijnlijk was
hierin het altaarretabel aangebracht, be
staande uit drie (paneel)schilderingen.
Eenzelfde stel van drie vakken vinden
we in de oostmuur van het dwarspand,
zowel ten zuiden als ten noorden van de
toegang tot het koor. Hierin heeft men
nu de roosters voor de verwarming aan
gebracht.
Zijaltaren in dorpskerken
Een geliefkoosde plaats voor de plaatsing
van een zijaltaar in een dorpskerk was de
oostmuur van het dwarspand, dat dik
wijls juist om die reden werd gebouwd.
's-Heer Abtskerke. Zicht naar het koor met
rechts van de triomfboog een nis die plaats
bood aan een retabel boven een zijaltaar.
Geheel rechts de doorgang naar het zuidelijke
dwarspand.
Het altaar had daar een muur aan de
achterzijde wat voor de plaatsing van een
beeld of retabel stevigheid bood. In 's-
Heer Abtskerke vinden we in de oost
muur van het dwarspand, zowel in de
noordelijke als de zuidelijke ami, een
kleine spitsbogige nis. Het betreft een nis
voor de ampullen met wijn en met
water. Volgens kerkelijk voorschrift was
het niet toegestaan om de ampullen op
het altaa r zelf te plaatsen. Laatmiddel
eeuwse miniaturen tonen dikwijls twee
ampullen in een minimis bij het altaar of
in een nis in het altaarblok. In de zuid-
muur van het zuidelijke dwarspand in
's-Heer Abtskerke tekent zich vlak bij de
