6
Tholen. De schilderingen op een zuil in het koor. Uiterst
links een miskelk met hostie. Links het Lam Gods met
kruisstaf. Hierboven een engel met miskelk op de schei
boog aan de noordzijde van het koor. Herkenbaar zijn het
begin en het einde van 'Ecce panis angelorum'.
moet dan hier de sacramentsnis als be
huizing van de hostie hebben vervangen,
een verschijnsel dat in verschillende ker
ken in Westfalen nog aantoonbaar is. Zo
vinden we bijvoorbeeld in Datteln en
Havixbeek zowel een nis als een latere
toren." Deze ontwikkeling vond aldaar
plaats in de tweede helft van de vijftien-
Wemeldinge. Met afwijkende tegels is aan de
noordzijde van het koor de plaats gemarkeerd
van een cirkelvormig fundament waarop waar
schijnlijk een sacramentstoren stond. Te zien
naar het westen.
de en eerste helft van de zestiende eeuw
en dat lijkt mij ook voor Kloetinge de
meest plausibele datering. Van Straalen
en Oele denken voor de bouw in Kloe
tinge aan 13So tot 1390, echter zonder
enig nader argument." Honderd jaar
later is waarschijnlijker. Het fundament
is nu in de vloer aangegeven met licht
grijze tegels.
In het naburige Wemeldinge vond men
tijdens de restauratie (tySy-'Sp) aan de
noordzijde van het koor een cirkelvor
mig fundament dat gefundeerd was tot
een meter diepte. Het bestond uit bak
steen, binnen opgevuld met puin en
mortel. Het werd door Van Heeringen
geïnterpreteerd als fundament van een
sacramentstoren, mede omdat de zwaarte
van de fundering en de diameter over
eenkomen met die in Kloetinge." Het
fundament in Wemeldinge wijkt af
wegens de ronde vorm en omdat het op
enige afstand van de muur ligt. Toch
lijkt mij de suggestie van een torenfun
dament op deze plaats de meest juiste.
Het is nu zichtbaar gemaakt met een
ander formaat tegel.
Miskelken en godslammeren
in Tholen
De grote kerken hadden in dc late Mid
deleeuwen meestal een vrijstaand sacra
mentshuis in de vorm van een torenach
tig bouwwerk. In kerken met een koor
omgang stond de toren als regel aan de
noordoostzijde van het koor tussen twee
pijlers van de omgang. Een fraai voor
beeld van een dergelijke situatie kan
men nog aantreffen in de Pieterskerk in
Leuven met een sacramentstoren van
12,50 m hoog. In Zeeland zijn ze alle
verdwenen maar in enkele kerken wij
zen muurschilderingen op hun vroegere
aanwezigheid.
In de kerk van Tholen zijn de twee oos
telijke zuilen aan de noordzijde van het
koor rood geschilderd, wat ook het geval
is met de scheiboog tussen de zuilen en
het muurvlak daarboven. Op de rode
ondergrond zijn kleine figuratieve schil
deringen aangebracht. Dit betreft onder
en boven een miskelk en in het midden
een godslam. Boven de miskelken is een
hostie afgebeeld terwijl de godslammeren
met hun rechtervoorpoot een kruisstaf
met wapperende vaan dragen. Ook op
het muurvlak boven de scheibogen is
links en rechts een schildering aange
bracht. Bij beide is het centrale onder
deel een kelk met hostie. Deze wordt
gedragen door een moeilijk te herken
nen figuur, waarschijnlijk een engel,
want links is nog een vleugel herkenbaar
en het was gebruikelijk om engelen de
kelk te laten dragen. Boven beide tafere
len is een banderolle met een tekst ge
schilderd. Van de teksten zijn forse frag
menten bewaard gebleven en deze zijn
voldoende om de gehele tekst te recon
strueren.'" Links staat: "Ecce panis ange
lorum" (Zie, het brood der engelen) en
Tholen. Twee oostelijke zuilen aan de noord
zijde van het koor waartussen de sacraments
toren stond.
