I
t
8
water en een schaal. Deze ontwikkeling
leidde ertoe dat men voor de rituele rei
niging niet in elk koor nog een wasbek
ken in de muur plaatste.
Functie als 'heilig putje'
Een tweede functie van de piscina was
die van 'heilig putje' ol sacrariiim. Dik-
Kloosterzande. Piscina in de zuidmuur van het
koor.
Vormgeving
van de Zeeuwse piscina
De piscina is een diepe nis waarvan de
bodem bestaat uit een bekken met een
gat voor de afvoer van water. De nis zelf
is als regel een verticaal uitgediept muur
gedeelte, hetzij als één geheel, hetzij in
twee delen. In het laatste geval vormt
Kapelle. Piscina in de zuidmuur van het koor.
merkwaardig dat Kok dit gootsteentje
niet in het zicht gelaten heeft, daar hij
bij andere onderdelen de kerk in oude
staat terugbracht. In totaal bleven in
Zeeland twintig piscina's bewaard."
De afsluitende boog kan op verschillende
wijzen gevormd zijn, waarbij er in sterke
mate een verband is met de bouwstijl
s
I
Oost-Souburg. Mis in het westen van de zuid
muur. De vorm is die van een piscina.
wijls zijn in middeleeuwse kerkelijke
voorschriften bepalingen opgenomen
over de omgang met voorwerpen die
onvoorzien met de hostie en de wijn,
ofwel het lichaam en het bloed van
Christus in aanraking gekomen waren.
Zo was het gebruikelijk om het water
waarmee de altaardwaal, het corporale en
het kelklinnen gewassen waren, in de
piscina weg te spoelen. In rzSS bepaalde
de bisschop van Luik, Jean de Flandre,
dat indien er miswijn op een kledingstuk
terechtgekomen was, dat gedeelte afge
scheurd en verbrand moest worden
Vervolgens moest men de as wegspoelen
in de 'sacra piscina'. Viel een spin of vlieg
in de miswijn, dan moest het insect
boven de piscina verbrand worden. Dit
gold ook voor de doek waarmee de kelk
gereinigd werd als deze versleten was.
Het gaat dan meer om een 'heilig putje'
dan om een ritueel wasbekken. In de
sacristie van Kloetinge bevindt zich naast
de piscina een stookplaats, wat een aan
wijzing is dat deze piscina als heilig putje
fungeerde.
ongeveer tweederde deel met het bek
ken de eigenlijke spoelruimte terwijl het
bovenste deel, vaak het deel binnen de
afsluitende boog, slechts in geringe mate
is verdiept. Het is deze vorm met een
gering verdiept vlak boven de ruimte
met het bekken, die als kenmerkend
voor een piscina beschouwd kan wor
den. Als men de aldus gevormde nis
soms op een minder gebruikelijke plek
aantreft, kan dit een aanwijzing zijn hem
toch als piscina te beschouwen.
Dat laatste geldt ook voor sommige een
voudiger uitgevoerde nissen op de plaats
waar men normaal een piscina kan aan
treffen. In het koor van Kloosterzande
bevindt zich aan de zuidzijde een nis die
men nu alleen op grond van de plaats als
piscina kan beschouwen. Dat dit ook
werkelijk het geval was, wordt bevestigd
door een opmerking van A.A. Kok in
zijn verslag van de restauratie: "In het
choor kwamen verschillende nissen voor
den dag, die alle opengemaakt en her
steld zijn. Een ervan had een bodem als
een rond gootsteentje met een afvoer
naar buiten voor 't bekend gebruik van
het water van den miskelk."-' Het is
van het desbetreffende deel van de kerk.
De nis in Kloosterzande heeft een half
ronde boog met een kraalprotiel zoals
we dat ook aantreffen bij de vensters van
deze dertiende-eeuwse romano-gotische
kerk. De nis in Kapelle uit het begin van
de veertiende eeuw heeft een lichte
spitsboog met een diep geprofileerde
rand. De nissen in Nisse en Oost-Sou
burg uit de vijftiende eeuw hebben een
scherpe spitsboog en die in Haamstede
en Dreischor (sacristie) uit de zestiende
eeuw een segmentboog. De piscina in
Sint Maartensdijk heeft een vlakke bo
venzijde, terwijl de nis in Ovezande
wordt afgesloten door inspringende
rechthoeken. Bij drie nissen wordt de
binnenzijde onder de boog afgesloten
door een driepas. Dit betreft Cadzand,
Kapelle en Kloetinge (koor). In 's-Heer
Abtskerke heeft het bovenvlak een drie
pas.
Plaats in de kerk
Als de piscina in het koor van de kerk is
aangebracht, betreft dit bijna altijd de
zuidoostzijde van een veelzijdig koor of
de zuidzijde van een rcchtgesloten koor.
