9
Dit was geen kerkelijk voorschrift maar
een door de traditie gevormde gewoon
te. Soms vormt hij een tegenhanger van
de sacramentsnis aan de noord- of
noordoostzijde. Dit patroon is in Zee
land duidelijk herkenbaar in Noordgou-
we, een kerk met een rijk en goed be
waard nissen pa troon
Haamstede. Piscina aan de buitenzijde van de
kerk in het restant van de zuidelijke koormuur.
In vier kerken vinden we een piscina in
de sacristie. In drie gevallen betreft dit de
aanleg van de tweede piscina toen latei-
bij het bestaande koor een sacristie werd
gebouwd. De kerk in Dreischor heeft
een piscina in de zuidoostzijde van het
koor uit de veertiende eeuw en een
tweede in de sacristie die rond 1550 tot
stand kwam. Naast de dertiende-eeuwse
piscina in het koor van Kloosterzande
vinden we de tweede in de laatgotische
sacristie. In Kloetinge bouwde men rond
1500 een sacristie tegen de zuidzijde van
het koor. Hierin bevindt zich in de zuid
oosthoek een diepe nis die qua vorm
sterk op een piscina lijkt, hoewel er geen
bekken (meer) aanwezig is. In deze kerk
waren reeds twee piscina's aanwezig.
Nisse heett alleen in de sacristie een pis
cina, maar in deze kerk gaat de zuidoost-
zijde van het koor schuil achter een
hoog bankschot, waarachter een piscina
verborgen zou kunnen zijn. Waarschijn
lijk is dat echter niet, daar koor en
sacristie hier beide tegelijk rond 1470
gebouwd werden. Dit doet vermoeden
dat er in de late Middeleeuwen een ten
dens bestond om de piscina te verplaat
sen van het koor naar de sacristie, een
reden waarom men in Dreischor en
Kloosterzande een tweede piscina plaat
ste en in Kloetinge een derde.
In Kloetinge vinden we naast die in het
koor een tweede piscina in de zuidmuur
van de O.L.Vrouwekapel die aan het
einde van de dertiende eeuw tegelijk
Kloetinge. Piscina in de zuidmuur van het koor.
met het koor werd gebouwd. Tegen de
oostmuur van dit koor stond een altaar
en dit belangrijke zijaltaar had dus ook
een eigen piscina. We komen dit ook
elders tegen, bijvoorbeeld in de kapellen
rond het koor van de Dom in Utrecht.
I11 enkele kerken vinden we de piscina
op een afwijkende plaats. I11 Haamstede
werd het koor van de kerk uit het begin
van de zestiende eeuw in 1606 afgebro
ken. Daarbij liet men van de noord- en
zuidmuur van het koor een deel van
enkele meters breed staan, dit ter verste
viging van de wand die 1111 aan de oost
zijde het schip afsluit. Het fragment van
de zuidelijke koormuur bevat een piscina
die zich nu aan de buitenzijde van de
kerk bevindt. Toen het koor nog be
stond was deze aan de zuidwestzijde van
het koor aangebracht.
De kerk in Oost-Souburg heeft in het
westelijke deel van de zuidmuur een nis
die door zijn vormgeving onmiskenbaar
als piscina beschouwd mag worden, on
danks het feit dat er geen bekken (meer)
aanwezig is. Naar alle waarschijnlijkheid
bevond zich aan het westelijke uiteinde
van de zuidbeuk een doopkapel en in
een dergelijke kapel werd dikwijls een
piscina-achtige nis aangebracht voor de
afvoer van 'sacraal' water. I11 de Laurens-
kerk in Alkmaar vinden we een piscina
met bekken in de doopkapel. De kerk in
Oude Tonge heeft op dezelfde plaats als
Oost-Souburg een nis met bekken, dus
een piscina.
's-Gravenpolder. Piscina in de zuidmuur van
het koor. De omlijsting van de afvoer en het
ossekopje zijn nieuw.
I11 twee kerken treft men in de zuidoost
zijde van het koor een nis aan die als pis
cina gediend kan hebben maar waarover
tot nu toe geen voldoende zekerheid be
staat. I11 Gapinge is dat een rechthoekige
nis die deels schuilgaat achter het achter
schot van een bank, en in Noordwelle
een brede van de grond opgaande nis.
Dubbele piscina's
In het voorgaande is erop gewezen dat
paus Innocentius in in 1204 bepaalde dat
er twee bekkens gebruikt moesten wor
den: een voor reiniging van de handen
en vingers van de priester vóór de mis
en een voor de reiniging van de vingers
en de kelk na de mis. De gescheiden
afvoer van het water kon gerealiseerd
worden door twee gaten in hetzelfde
bekken of door twee aparte piscina's.
Van beide vinden we in Zeeland voor
beelden. De piscina in de sacristie van
Kloosterzande heeft een bekken met in
de bodem twee ronde uitsparingen, bei
de met een gaatje voor de afvoer van het
water. De piscina in Sint Maartensdijk
heeft een bekken met twee ronde trech
tervormige gaten.
