17
schrijven aan de orgelbouwer H.H. Hess
te Gouda." Naderhand is uit de Disposi-
tieverzameling Broekhuyzen echter ge
bleken dat deze veronderstelling niet
juist is geweest. De bouwers van het
orgel in Nisse waren vader Johannes en
zoon Paulus van Overbeek. Deze orgel
bouwers waren gevestigd in Middel
burg.4" De opmerkelijke over
eenkomst met de Hess-orgels te
Rotterdam-Charlois (1784) en
Kloetinge (1787) wijst erop dat
hier vermoedelijk dezelfde
beeldsnijder aan het werk ge
weest is.
Het blijft een vraag die niet te
beantwoorden is, maar heeft de
ambachtsheer van Nisse op
dracht gegeven om een voor
beeld aan Kloetinge te nemen?
Dat kan haast niet anders.
In tegenstelling tot Baarland en
Kloetinge is het orgel niet in
Nisse gebleven. In iyii werd 111
de kerk van Nisse door A. Stan
daan te Rotterdam een nieuw
orgci geplaatst. Her Overbeek-
orgel werd door de orgelbou
wer ingenomen en in hetzelfde
jaar heeft het orgclfront, 111 een
min of meer verminkte vorm.
een plaats gekregen in de her
vormde kerk te Heinkenszand.
Het binnenwerk is jammer
genoeg verloren gegaan. Het
wapenbord van de ambachts
heer Spijker dat vroeger aan het
orgel prijkte, is thans nog in de
kerk van Nisse aanwezig. In historisch
opzicht moeten we de beslissing om het
orgel door een nieuw instrument te ver
vangen, als zeer spijtig beschouwen."
Wemeldinge
In de periode dat de kerken van Baar
land, Kloetinge en Nisse van een orgel
werden voorzien, was dit in Wemel
dinge niet het geval. Integendeel, hier
was het de ambachtsvrouw Maria
Coomans die het plaatsen van een orgel
juist pertinent verbood, tenzij de kerk
meesters geen prijs zouden stellen op het
legaat dat zij in haar testament voor de
kerk had bestemd.
'Het verhaal Wemeldinge' is zo nauw
verbonden met het voorgaande dat het
binnen het kader van dit artikel past om
het hier beknopt uiteen te zetten.
Ambachtsvrouw Maria Coomans
Maria Coomans werd op 19 december
1717 in Goes gedoopt als het vierde en
jongste kind van Jacob Coomans en
Johanna Dumon. Doctor in de medicij
nen Pieter Coomans, de oudste broer
van Maria, verwierf de ambachtsheerlijke
rechten van Wemeldinge door op 28
Het woonhuis van Maria Coomans aan de
oostzijde van de Grote Markt te Goes.
(Foto T. Lepoeter-Boes, 1997)
juni 1739 in het huwelijk te treden met
de 22 jaar oudere, schatrijke en kinder
loze weduwe Isabella Westerwijk. Pieter
Coomans overleed zonder kinderen 11a
te laten in 1757. Zijn ongehuwde broer
Jacobus volgde hem als ambachtsheer op.
Na diens overlijden in 1771 werd de
eveneens ongehuwde Maria ambachts
vrouw.
Maria's zuster Cornelia trouwde met
doctor in de medicijnen Cornelis Lopsse.
Ook dit huwelijk bleef kinderloos. Als
laatste van de naaste familieleden van
Maria Coomans overleed op 10 mei 1776
haar zwager Cornelis Lopsse. Het niet
geringe vermogen van de familie was
vanaf dat tijdstip volledig in haar handen.4"
Naast haar aanzienlijke liquide en beleg
de middelen bezat ze in Goes meerdere
panden en had ze belangen in de zout-
industrie. Buiten de stad had ze aan de
Oostsingel haar buitenhuis. Verder had
ze een zestal boerderijen in eigendom.
Die lagen verspreid over Zuid-Beveland.
Betrokken bij Wemeldinge
Als we pogingen doen om ons
een beeld te vormen van de
handel en wandel van Maria
Coomans, dan zien we een
bekwame, kordate en betrok
ken vrouw die wist wat ze
wilde en haar zaakjes goed op
orde had. Ze regelde zoveel
mogelijk alles zelf en liefst van
tevoren. We zien dat bijvoor
beeld aan het afhoren van de
rekeningen. Dit betrof het
onderzoek, de goedkeuring en
de vaststelling van de financië
le verslaglegging. Het was wat
Wemeldinge betreft een drie
tal rekeningen die tegelijker
tijd door de desbetreffende
rendanten werden overgelegd:
ten eerste de kerkenrekening,
ten tweede de rekening van de
Grote Armen en ten derde de
rekening van de parochiemid
delen (de burgerlijke over
heid). Ondertekening door of
namens de ambachtsheer c.q.
de ambachtsvrouw betekende
dat de rekening definitief
gesloten was en dat de rendant
als verantwoordelijke voor het beheer
van de geldmiddelen, decharge was ver
leend. Meestal werd aan dit gebeuren
eenmaal per twee jaar een zitting gewijd.
Het was gebruikelijk dat de ambachts
heer zich hiermee niet direct bemoeide.
Hij stelde gecommitteerden aan die
bevoegd waren namens hem kwijting te
verlenen. Dit vond dan plaats in het
schuttershof (de schutterie van de Edele
handboge) te Goes.
Vanaf de eerste afhoring onder het be
wind van Maria Coomans, op 8 oktober
1772, kwam hierin evenwel verandering.
De plaats van handeling was vanaf dit
moment steeds de parochieherberg te
Wemeldinge en de ondertekening van
de rekeningen vond plaats door Maria
Coomans in eigen persoon.
Het afhoren van de rekeningen was een
echt evenement, met naast een zakelijk
gebeuren ook een feestelijke bijeen-
