12
niet iedere zondag gebruikt kunnen
worden. Het kerkelijk werk onder de
geëvacueerde bewoners van 't Zand in
de Bogardzaal te Middelburg kon nog
niet worden stopgezet.'7
Restauratie 1948
De kerk op 't Zand had de laatste oor
logsjaren veel schade opgelo
pen. De kerk had een jaar lang
in het water gestaan, dat ove
rigens zelden hoger dan een
halve meter in de kerk stond.
Hierdoor ontstond uiteraard
schade. Daarbij kwam dat
door de inslag van granaten
alle ramen waren ontzet en
het dak en het plafond zwaar
beschadigd. Door de evacuatie
van de bevolking waren er
geen noodvoorzieningen aan
gebracht waardoor de schade nog verder
was toegenomen.
Door de inzet van velen om de kerk
schoon te maken en de voornaamste
reparaties uit te voeren kon de voorge
nomen kerkdienst op eerste kerstdag
1945 in de kerk plaatsvinden. Het duur
de echter tot 10 februari 1946 voor alle
kerkdiensten hervat werden. De kerk
was zestien maanden buiten gebruik ge
weest.
Dat het herstel zeer provisorisch was
blijkt uit het verzoek of de ramen van de
kerk voor de winter gemaakt konden
worden.,s De kerk zou op kosten van
Wederopbouw provisorisch worden
dichtgemaakt en op een later tijdstip een
grondige restauratie ondergaan. Plannen
hiertoe werden onder leiding van de
Rotterdamse architect ir. Meischke op
gesteld. Ten behoeve van de restauratie
werd zowel in de kerk te Koudekerke
als op 't Zand een extra collecte gehou
den en organiseerden de leden van de
Christelijke Vrouwenbond 't Zand een
bazar die ruim 2.000 gulden opbracht."-'
Bij het plannenmaken voor de restauratie
waren vele moeilijkheden te overwinnen
door de beperkingen die van overheids
wege getroffen waren betreflende het
betrekken van materiaal. De levering van
stalen ramen liet op zich wachten waar
door de aanvang van de werkzaamheden
enige maanden vertraging opliep. In
augustus 1948 begon de restauratie, die
vanuit de kerkvoogdij begeleid werd
door kerkvoogd Stoppels. Er werd met
man en macht gewerkt, soms zelfs in de
nachtelijke uren. Een tegenvaller was dat
Het interieur van de kerk gezien vanaf de
orgelgalerij, 1947. (ZA, HTAM, 2087)
gave ten volle verantwoord was. Het
werk werd hierdoor met minstens twee
maanden bespoedigd en eenieder was
ervan overtuigd dat de toestand zoals die
nu was zo kort mogelijk moest duren.
De kerkdiensten werden tijdens de res
tauratie, doordat op 't Zand geen ge
schikte locatie voorhanden was, in de
Bogardzaal te Middelburg gehouden.
Voor velen een grote afstand.
Het herstel van het plafond leverde pro
blemen op. Het vertoonde telkens
scheuren door beweeglijkheid in de kap
constructie. Dit zou volgens Meischke
voorkomen kunnen woi'den door de
toepassing van zachte platen. De kosten
hieraan v erb o n d en be dro egen 1.682 gul-
den, waarop besloten werd het stucpla-
fond te herstellend' Met de schilder
rezen er problemen. Ten eerste over de
door hem opgevoerde meerkosten. Ten
tweede was hij niet van plan
het sjabloon, vervaardigd
door Meischke, te gebruiken
daar hij van mening was dat
dit "op zijn zachtst gezegd de
kerk niet zou sieren."" Om
welk sjabloon het ging en
waar het aangebracht moest
worden is onbekend. Boven
de preekstoel werd een teke
ning aangebracht bestaande
uit een duif, omgeven door
een driehoek met de letters p
(Pater), r (Filius) en s (Spiritus).
Op t 8 december werd de gerestaureerde
kerk weer in gebruik genomen. Alleen
de gebrandschilderde ramen en de elek
trische motor voor de windvoorziening
van het geheel nageziene orgel ontbra
ken nog.
Begin 1949 werden de glas-in-loodramen
geplaatst. Zij vertolkten door het gebruik
van oud-christelijke symbolen het evan
gelie. Symbolen die in de ramen te vin
den waren: vis; x en P in elkaar geschre
ven; schip; leeuw, rund, mens/engel en
adelaar, symbolen voor respectievelijk de
evangelisten Marcus, Lucas, Matthelis en
Johannes; drie kruisen; hart; anker; bran
dend lampje.21
De kosten gemaakt voor de restauratie
waren hoger dan geraamd en de kerk
voogden richtten zich in oktober 1949
tot de minister van Wederopbouw en
Volkshuisvesting.2,1 Alvorens met de res
tauratie te beginnen had men zich vol
gens de voorschriften tot het ministerie
gewend. Op grond hiervan werd een
bijdrage in de kosten van 4.224 gulden
Tekening boven de preekstoel, bij de restaura
tie in 1948 aangebracht. (Foto auteur, 2007)
het glas in lood niet tijdig geleverd kon
worden.20 Om het wei-k niet te laten
stagneren werden vier ramen voorlopig
met gewoon glas gedicht en de overige
ramen met het materiaal van het provi
sorisch herstel van 1946. Dit bracht wel
extra kosten met zich mee. De kerken
raad was echter van. oordeel dat deze uit-
Het interieur van de kerk gezien naar de
preekstoel, ca. 1938. (ZA, Historisch-topografi-
sche atlas Middelburg, A 1020)
