Jacqueline de Smit, Vrouw van Baarland Leendert M. van der Gouwe
11
Grafzerk
Op 13 september 2008
onthulde wethouder
M.J. de Bruijne van de
gemeente Borsele de
grafzerk van Jacqueline
de Smit, Vrouw van
Baarland, in de Neder
landse hervormde kerk te
Baarland als officiële
starthandeling van de
Open Monumentendag
2008. (Zie de notitie in
bulletin nummer 61.)
De grafzerk heeft tot het
voorjaar 2008 buiten bij
het koor van de kerk
gelegen. De plaatselijke
commissie Baarland van
de Stichting Oude
Zeeuwse Kerken heeft
ervoor gezorgd dat de
zerk is geconserveerd en
binnen in de kerk tegen
de muur van de toren is
geplaatst.
Op de grafzerk is te
lezen dat Jacqueline de
Smit is overleden op 8
juni 1616. Zij was ge
trouwd geweest met
Rombout van Wach
tendonk. De inscriptie
luidt:
'Hier light begraven jouffrou Jacquelijne
van Baerladt weduwe va jonckheer
Romboudt va Wachtendonck
ambachtsvrouwe deser parochie Baer-
landt overleedt de achtsten juny ano
xvic sesthyene."
Baarland in de late Middeleeuwen
Omstreeks 1300 was de topografische
gesteldheid van de huidige Zak van
Zuid-Beveland heel anders gevormd.
Deze bestond toen uit de eilanden West
en Oost-Borsele, West- en Oost-Baar
land en Stuivezand. Door het aan elkaar
groeien van de eilanden en de toene
mende machtspositie van het geslacht
Van Borselen werden het eiland West
en Oost-Borsele, samen ook wel West-
Borsele genoemd, en het eiland West
en Oost-Baarland samen Oost-Borsele.
Detail van de grafzerk van ambachtsvrouwe
Jacqueline van Baerlant. Het familiewapen is
weggekapt, waarschijnlijk door de Staatsrege
ling in 1798, waarin werd verordonneerd dat
de wapenschilden op liggende grafzerken
moesten worden weggenomen. (Foto's L.M. van
der Gouwe)
De benamingen werden regelmatig door
elkaar gebruikt. Zo is bekend dat rond
1300 Hoedekenskerke samen met de
dorpen Oostende en Vinningen op het
eiland Oost-Borsele één ambachtsheer
lijkheid vormde. Op een situatieschets
van A.A. Beekman is de ligging van de
genoemde eilanden omstreeks 1300 aan
gegeven als omschreven in de eerste situ
atie.1
De ligging van Baarland aan de Wester-
schelde heeft voor de geschiedenis van
dit dorp een belangrij
ke rol gespeeld. Zo is
vanuit de Rijmkroniek
van Melis Stoke, ge
schiedschrijver van de
Hollandse graven, be
kend dat in 1295 een
leger Vlamingen aan
legde bij Baarland. De
Hollandse en Vlaamse
graven voerden op dat
moment een machts
strijd over het leen
heerschap van Zeeland
bewesten Schelde.
Deze onenigheid met
de Vlaamse graaf
Gwijde van Dampierre
zou later indirect lei
den tot de dood van
graaf Floris v van Hol
land.
Het belang van de
zeggenschap over Zee
land lag zowel in de
beheersing van de
scheepvaartroutes, en
daarmee de tolinkom-
sten, als in de aanwe
zigheid van zeeklei die
de verbouw van graan
mogelijk maakte.
Het Vlaamse leger
richtte grote verwoestingen aan. De hui
zen en kerken werden in brand gesto
ken. In die tijd bestond de bebouwing
nog overwegend uit hout. Wij kunnen
er dan ook wel van uitgaan dat er van de
oorspronkelijke bebouwing weinig over
bleef. Doordat Melis Stoke spreekt van
kerken, zullen er in de streek meerdere
leefgemeenschappen met eenvoudige
kapellen van de kaart zijn geveegd. Het
Vlaamse leger, onder leiding van Doe-
dijn van Everinghen en enkele leden uit
het geslacht Van Borselen, onder wie
Wolfert 1 van Borselen, werd verslagen
door de graaf van Holland.- De Zeeuwse
edelen hadden zich aangesloten bij de
Vlaamse graaf, omdat zij de splitsbaarheid
bij vererving van de lenen (ambachts-
heerlijkheden) opgeheven wilden zien,
om zo hun rechtspositie te versterken.
Daarin zijn ze uiteindelijk niet geslaagd,
