5
ten maakte op 22 januari
1798 een eind aan de impasse.
Het was niet minder dan een
staatsgreep. Vanaf dat moment
werd voortvarend te werk
gegaan. Op 25 januari werden
de grondbeginselen voor een
regeling bij decreet vastgelegd
en op 15 maart kon een uit
gewerkt ontwerp aan de van
tegenstanders gezuiverde
Constituerende Vergadering
worden voorgelegd. De aan
wezigen reageerden opge
togen: 'Oogenblikkelijk hoort
men van alle zijden, zoo in de
Vergaderzaal, als op de Loges en
Tribunes de hartelijkste toejuichin
gen, welke een sprekend bewijs
opleverden van het aangenaam
vooruitzigt, dat het Bataafsche
Volk zich eerlang met eene goede
Constitutie zoude mogen verblij
den. 'lo
Met evenveel eenstemmigheid
werd twee dagen later, op 17
maart 1798, de Staatsregeling
die overduidelijk was afge
stemd op de Franse grondwet van 1795 -
door de Constituerende Vergadering
goedgekeurd. De volksstemming in april
was slechts een formaliteit. Op 1 mei
1798 werd de Staatsregeling afgekondigd.
De grondgedachte was om de vrijheid
van de burgers en het recht van de enke
ling te grondvesten.
Scheiding van Kerk en Staat
Op kerkelijk terrein veranderde er veel.
De Staat moest gezien worden als
gemeenschappelijke noemer van alle
burgers, zonder enig onderscheid. De
eerste officiële stap in dit proces werd
al gezet met de afkondiging van de
Rechten van de Mens en de Burger
door de Provisionele Representanten
van het Volk van Holland op 31 januari
1795. Hierin werd vastgelegd, dat ieder
mensch het recht heeft om God zodanig te
dienen, als hij wil of niet wil, zonder daarin
op eenigerlei wijze gedwongen te kunnen wor
den. Godsdienst was dus geen collectieve
zaak meer, maar ging de burgers slechts
individueel aan. Omdat de ten tijde van
de Republiek heersende (gereformeerde)
kerk lang niet alle burgers omvatte, was
het uitgesloten dat deze toestand besten
digd kon worden. Met het Decreet van
de Nationale Vergadering van 5 augustus
1796 werd de Gereformeerde kerk de
Vlaanderen). Verder golden
voor de Bataafse Republiek
nog een aantal aanvullende
bepalingen. De kosten voor de
schijnonafhankelijkheid waren
hoog, en ze zouden alleen nog
maar oplopen. Het was anders
gelopen dan de patriotten van
het eerste uur zich hadden
voorgesteld.
Na het geschreeuw om de
bevrijding was nu liet uur van
de waarheid aangebroken. Een
nieuw staatsbestel moest wor
den gecreëerd. De basis zou
een grondwet moeten zijn. Nu
de stadhouder verdwenen was
lag de soevereiniteit bij 'het
volk'. Maar wat betekende
dat? Het mag een wonder
heten dat de verschillende
stromingen onder de patriotten
met als voornaamste de uni
tariërs (unitaristen), de fede
ralisten en de moderaten
elkaar wisten te vinden.' En
zonder bloedvergieten. Het
waren de unitariërs die erin
zouden slagen het merendeel van hun
ideeën te verwezenlijken.
Zeeland, uitgezonderd het door Frank
rijk ingelijfde Zeeuws-Vlaanderen, werd
in 1795 een gewest van de Bataafse
Republiek. Vanaf 1798 vormde het
samen met Holland ten zuiden van de
Maas en het westelijk deel van Bataafs-
Brabant het Departement van de Schelde
en Maas. De hoofdstad van het departe
ment was Middelburg.
Nieuwe wetgeving
Direct na de omwenteling, in januari
1795was de chaos groot. Maar het
bleef, ondanks de sterk uiteenlopende
opvattingen en de soms gespannen ver
houdingen, een 'fluwelen revolutie'.
Ook na de bevrijding probeerden de
Bataven pratend tot compromissen te
komen. Dit had wel tot gevolg dat de
onderhandelingen eindeloos duurden.
Na veel geharrewar kwam op 1 maart
1796 in Den Haag de Nationale
Vergadering voor de eerste keer bijeen.
Alle 127 leden waren getooid met een
sjerp met het opschrift 'representant'. Er
werd een uit 21 afgevaardigden samen
gestelde Commissie van Constitutie
benoemd, die de grondwet zou ontwer
pen. Dit bleek een moeizame en tijd
rovende arbeid. Toen de constitutie
Vrijheidsfeest te Middelburg, 13 februari
1795. Tekening toegeschreven aan Cornells de
Bruijn. (Stichting Atlas van Stolk, Rotterdam)
eindelijk gereed was, werd deze zomer
1797 bij nationale stemming verworpen.
Ook de nieuwe Nationale Vergadering
leek onmachtig de grondwet tot stand te
brengen. De verschillende stromingen
hielden elkaar in evenwicht. De Bataafse
omwenteling stagneerde. Een door Parijs
gesteunde actie van de unitariërs de
meest radicale stroming onder de patriot-
Nationale vergadering, Den Haag, 1 maart
1796. Gravure door G. Koekers. (Stichting Atlas
van Stolk, Rotterdam)
