Van kerk naar kerk
Schouwen-Duiveland Tholen
18
Huib Uil
CudnnGotd
llllWlllf—IMIIIIIIIIIII
Kerkgebouwen zijn de meest bezochte
monumenten. Dat komt niet alleen
omdat kerken, afgezien van huizen en
boerderijen, de grootste groep vormen
onder ons historisch erfgoed. Een kerk
van buiten maar liefst ook van binnen
bekijken is een vorm van liet bevredigen
van een legale nieuwsgierigheid. Gelovig
of niet, iedereen is gefascineerd door wat
zich aan de andere zijde van de muur
bevindt. Al was het alleen maar door de
indrukwekkende stilte die uitnodigt tot
mijmeren. Bezichtigen van kerkgebou
wen is iets waardoor we de tijd kunnen
overbruggen en een brug slaan tussen
verleden en heden.
Carel van Gestel uit Driel is een van die
mensen die zich goed zal herkennen in
deze woorden. In het voorwoord van
zijn boek over de kerken op Schouwen-
Duiveland en Tholen schrijft hij:
"Binnen in een kerk kun je immers het
verleden voelen, hoor je bij wijze van
spreken de psalmen door de eeuwen
heen, en ervaar je ook de binnenkant
van het geloof zelf." Aan de tekst in dit
boek is het plezier af te lezen dat de
schrijver, die ook de foto's maakte,
genoot bij zijn bezoeken.
De inleiding bij het boek is van Jeroen
Jeroense, die zichzelf introduceert als
'predikant, theoloog, schrijver'. In beel
dende taal introduceert hij het noordelijk
deel van Zeeland en maakt terloops
duidelijk dat er een naam ontbreekt in
de titel: Sint Philipsland, want dit voor
malige eiland wordt niet vergeten.
Ds. Jeroense schildert de veelkleurigheid
van de 'geloofsgenootschappen' en merkt
op: "Zoals de natuur rijk is aan kleuren,
zo rijk geschakeerd is de geloofsuiting
van de bewoners van de Zeeuwse kerken.
Een rijkdom die al eeuwen omlijst wordt
door eindeloze wolkenluchten en het
eeuwig getij van de zee."
Het boek is zeer fraai geïllustreerd met
prachtige foto's van de kerken, zowel
van binnen als van buiten met aanvul
lend foto's van allerlei details. In aanslui
ting op het eerdere boek van Van Gestel
over Walcheren en Noord-Beveland
heeft de auteur bijna alle kerken van
voor 1940 in zijn boek opgenomen als
mede een aantal markante kerken uit de
periode erna waaronder in ieder geval
de hervormde kerken. Daartussen zitten
ook kerkgebouwen die geen kerken
meer zijn, zoals de gereformeerde kerk
in Zonnemaire. Ook de Gasthuiskapel in
Tholen is opgenomen evenals de Plompe
toren van Koudekerke. De Nieuwe Kerk
in Zierikzee, eigendom van de Stichting
Oude Zeeuwse Kerken, staat er vanzelf
sprekend ook in. Af en toe zijn ook
andere monumenten te zien zoals het
kunstwerk in Oud-Vossemeer dat de vier
vrijheden symboliseert zoals geformu
leerd door president Roosevelt tijdens de
Tweede Wereldoorlog. De fotograaf laat
ons ook andere monumenten zien zoals
het kasteel in Haamstede en het stand
beeld van Jacob Cats in Brouwershaven.
Uitvoerig belicht Carel van Gestel de
geschiedenis van de kerken met speciale
aandacht voor de orgels. Hij is ook
degene die de foto's maakte. De tocht
start in de stad Tholen. In tegenstelling
tot zijn eerdere boek gebruikt de auteur
in dit deel zelden de aanduiding van
'protestantse kerk' voor wat vroeger
werd aangeduid als de hervormde kerk.
De fusie die resulteerde in de Protestantse
Kerk in Nederland vertaalde zich in deze
nieuwe naam. Nu valt de auteur veelal
terug op de oude aanduidingen van
Nederlands-Hervormde Kerk - ook
gebruikt hij de aanduiding 'hervormde
kerk' - en gereformeerde kerk.
In Brouwershaven zien we de onjuiste
naam Grote of Sint-Nicolaaskerk, een
foutje dat niet de auteur maar de eige
naar van het gebouw is aan te rekenen
want een kleine kerk bestaat er niet en
omdat het geen katholieke kerk is, hoort
het 'Sint' achterwege te blijven. Andere
eigenaren van kerken, waar de naam van
de heilige opnieuw aan het gebouw is
verbonden, hebben dat beter begrepen.
Overigens blijft de kerkelijke veelkleurig
heid overeind want ook de rooms-
katholieke kerken in Tholen, Oud-
Vossemeer en Zierikzee, kerkgebouwen
van de Gereformeerde Gemeenten en
Oud Gereformeerde Gemeenten 111
Stavenisse, Sint Philipsland en Ooster-
land, van de Hersteld Hervormde Kerk
111 Sint Annaland en Sint Maartensdijk,
de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt in
Brouwershaven en de Lutherse Kerk in
Zierikzee, staan erin. Zo gaan we in dit
boek van plaats tot plaats. Daarom is het
spijtig dat een dorp wordt overgeslagen
(Sirjansland).
Van de detailfoto's zijn er vele van
de orgels en de kansels maar ook van
wapenborden, gebrandschilderde ramen,
doopvonten, bijbels, wandkleden, zand
lopers en borden met de namen van de
predikanten. Incidenteel is ook een oude
foto opgenomen, in dit geval van de
gereformeerde kerk met pastorie 111
Anna Jacobapolder. Ook van buiten zijn
er zulke details te zien. Mensen ont
breken vaak en een dominee laat zich
evenmin zien op een van de kansels.
Om in dat gemis te voorzien trok de
samensteller er ook op uit tijdens de
Open Monumentendag en zodoende
zien we in een aantal kerken bezoekers.
In Burgh en Haamstede zijn de kosters
bezig om de kaarsen in de kroonluchter
te doven ot met het veranderen van de
verzen op het bord met de psalmen en
gezangen. De tocht eindigt in Brouwers
haven.
Instructief zijn de teksten die op be
knopte wijze de belangrijkste momenten
uit de geschiedenis van de kerken be
lichten. Elïer en daar is een wenkbrauw
te fronsen. Dat de Amerikaanse familie
Roosevelt uit Tholen stamt is nog altijd
omstreden. Echter dat de twee presi
denten van de Verenigde Staten in de
achttiende-eeuwse schoolmeester van
Oud-Vossemeer, Johannes van 't
Rosevelt. hun voorvader hebben - hij
schonk bij legaat een fraaie koperen
kroon voor de kerk - is buiten de orde
