De eigendom van de kerktorens in Zeeland (deel 2)
Torens op de (voormalige) eilanden ten noorden van de Westerschelde G.J. Lepoeter
3
De kruiskerk te Arnemuiden, gezien vanuit het oosten. (ZA, Zeel. Illustr., nr. 44)
Aan het slot van het eerste artikel in
deze serie (bulletin nummer 63) hebben
we aangegeven aandacht te zullen be
steden aan afzonderlijke torens in de
provincie. In dit artikel brengen we in
alfabetische volgorde op plaatsnaam een
aantal torens voor het voetlicht. Uit
informatie over deze torens blijkt dat er
afwijkingen zijn van het op grond van
het laatste lid van additioneel artikel 6
bij de Staatsregeling 1798 geformuleerde
uitgangspunt, zijnde en blijvende de
aan de kerkgebouwen gehechte torens
bij voortduring eigendom van de bur
gerlijke gemeenten.
Arnemuiden (gemeente Middelburg),
toren bij de N.H. kerk1
Het huidige Arnemuiden herinnert in
weinig opzichten meer aan de bloei
periode van de plaats, de vijftiende en
zestiende eeuw, toen de handel floreerde
en de functie van voorhaven van het
economisch machtige Middelburg van
groot belang was. Hoogtepunt was het
jaar 1574, toen Prins Willem van Oranje
Arnemuiden stadsrechten verleende.
Niettemin was dit niet voldoende aan
leiding om de nieuwe stad stemrecht in
de Staten van Zeeland toe te kennen.
Zodoende bleef het bij de titel 'smal-
stad'. Ironisch genoeg was het vanaf het
begin van de zeventiende eeuw, voor
vrijwel het hele land de Gouden Eeuw,
met de welvaart gedaan. De verzanding
van de Arne en de aanleg van een
nieuwe toegang naar het steeds belang
rijker wordende Middelburg zorgden
voor een drastische neergang.
In 1609 onderhandelde het stadje met
Middelburg om onder haar oppergezag
te komen. Middelburg bedankte echter
wegens Arnemuidens desastreuze finan
ciële situatie. Vanaf die tijd dreef de
plaats op de zoutnering en de visserij.
De kroniekschrijver Reigersberg ver
meldde dat op 9 mei 1505 de eerste
steen werd gelegd voor de bouw van
een nieuwe kapel te Arnemuiden.
Het was het begin van de aan Sint
Maarten gewijde kruiskerk, die in 1345
tot parochiekerk werd gewijd. Het was
een kerk die er zijn mocht, geheel in
overeenstemming met de toenmalige
welvaart, hoog boven de omringende
bebouwing uittorenend. Een vast baken
voor de koopvaardijschepen als ze uit
alle windstreken de rede van Arnemuiden
naderden. De royale transepten waren
ongeveer van dezelfde omvang als het
koor aan de oostzijde en het schip aan de
westzijde. Het koor was omgeven door
een achttal kapellen. Centraal in het
kerkgebouw stond de forse vieringtoren,
voor het oog op het dak gebouwd, maar
in werkelijkheid rustend op de viering
pijlers. De geheel uit hout opgetrokken
toren waaide in 1557 omver. Herbouw,
samen met het vervallen westelijk
gedeelte van de kerk, vond plaats in
1564/1565. Blijkbaar stond de toren niet
onder een gelukkig gesternte, want een
zware storm in de nacht van 7 maart
1582 zorgde voor een zodanige bescha
diging dat afbraak en opnieuw herbouw
noodzakelijk was. Al op 23 mei 1582
werd de bouw van een nieuwe toren
aanbesteed. In 1583 werd de toren voor
rekening van het kersverse stadje van het
bekend geworden carillon voorzien.
Iedereen moest horen hoe goed het ging
in het stadje aan de Arne.
Het tij zou snel keren. Zoals boven
vermeld, werd enkele decennia later alles
anders. De permanent gedaalde inkom
sten hadden niet alleen gevolgen voor
het economisch leven, maar evenzeer
voor de middelen waaruit het onder
houd van het kerkgebouw bekostigd
moest worden. Zowel het stadsbestuur
als de kerkenraad verkeerden voort
durend in staat van armlastigheid. In
1:755 toonde een inspectierapport aan
dat de toestand zo schrikbarend was dat
het stadsbestuur besloot de Staten van
Zeeland vergunning te vragen om de
kruiskerk af te breken en een kleinere
nieuwe kerk te bouwen met een toren
op de westelijke gevel. Ter dekking van
de kosten zou het twee eeuwen oude
carillon worden verkocht. De kerkenraad
toonde zich echter zeer ontsteld over
de plannen van het stadsbestuur.
Een persoonlijke actie van predikant
A. la Motthe, die zelf in Middelburg en
andere steden ging collecteren, leverde
