De Pauwelsklok van Schoondijke
15
De Protestantse kerk van Schoondijke.
Inleiding
Toen ik ongeveer een jaar geleden op
het spoor kwam van de Gentse herkomst
van de luidklok van Schoondijke, dacht
ik een bijzondere vondst te hebben ge
daan. Dat bleef het voor mij, ook toen ik
ontdekte dat anderen mij daarin waren
voorgegaan. Voor het eerst kwam ik de
klok tegen in de officiële 'Voorloopige
lijst der Nederlandsche monumenten
van geschiedenis en kunst'1, aldus
omschreven: "De klok in 1726 gegoten
door T.J. Pauwels is afkomstig van de St.
Bavokerk te Gent". In 1926, wanneer de
klok twee eeuwen oud is, schakelt de
hervormde predikant Scholte de hulp
in van de bekende historicus en streek
genoot, dr. J. de Hullu, die een eerste
poging doet om het randschrift te ont
cijferen en te vertalen en die van het
medaillon van bisschop Triest een pot
loodschets maakt.2 Van hem zijn de
woorden: "Curieus dat die op last van
Belgische RK geestelijken gegoten klok
thans de Schoondijkse hervormden ter
kerke roept". Zestig jaar later, in 1984,
dus ver na de Tweede Wereldoorlog,
waarin ze de transporten van de door de
Duitsers georganiseerde klokkenroof
heeft overleefd, besteedt een verre
opvolger, ds. Brinkman er uitvoerig aan
dacht aan in zijn 'Gemeenteblad'.3 Hij is
degene geweest die Gentse historici hier
over informeerde, wat heeft geleid tot
de eerste vermelding van de Pauwels
klok van Schoondijke in een Vlaamse
periodiek4, evenwel zonder dat daarbij
ds. Brinkman als informant is vermeld.
De klok
Wat bracht mij ertoe de toren van de
Protestantse kerk van Schoondijke te
beklimmen om daar de klok, die ik als
hulpkoster enkele keren per jaar zelf mag
luiden, eens goed te bekijken? Bij
onderzoek in het kerkarchief kwam ik
een officiële akte tegen met het opschrift
'Protocol' en gedateerd 15 maart 1943,
die door de burgemeester Van Rosevelt
in opdracht van de Duitse bezettmgs-
autoriteiten was opgemaakt.5 Hij geeft
daarin niet alleen een nauwkeurige be
schrijving van de klok inclusief opschrift,
maar noteert ook hoe in het kader van
de klokkenvordering de klok uit de toren
is getakeld. De trefwoorden 'Triest' en
'S Bavonis Gandav' in het randschrift
leidden mij via internet naar de website
van de Gentse beiaardkring, meer in het
bijzonder naar Thierry Pauwels. Hij
introduceerde mij in de voor mij on
bekende wereld van beiaardkunst en
-kundigen, al was mij van jongs af aan
de ervaring niet vreemd dat de sfeer
opklaarde wanneer ik ergens een carillon
hoorde spelen. Ooit dichtte ik in mijn
studententijd: "Ik zou gaan bidden
maar mijn stem verklonk in de klanken
van een carillon Zij brachten mijn ge
dachten verder dan het ooit gebeuren
kon Enige affiniteit was er dus wel.
Over de geschiedenis van de beiaard van
St. Baafs waarvan de Schoondijkse luid
klok ooit deel uitmaakte, beperk ik mij
tot het volgende. De Gentse kathedraal
dankte haar carillon aan het mecenaat
van bisschop Antonius Triest (1577-
1657), die de gebroeders Delecourt te
Douai in 1625 een spel van 25 klokken
liet gieten.6 Na een eeuw waren de
klokken zo achteruitgegaan, dat ze, op
twee na, opnieuw gegoten moesten
worden en dat gebeurde door de Gentse
gieter Jan Pauwels. Op afstand bleef ook
nu bisschop Triest de weldoener, omdat
de klokken betaald werden uit een door
hem nagelaten fonds. Deze fraaie beiaard
was een kort leven beschoren want de
Franse revolutionairen brachten in 1796
alle klokken van de ene op de andere
dag tot zwijgen. Verstoken van haar
patrimonium raakte het kapittel zo in
financiële nood dat ze zich in 1803
genoodzaakt zag de klokken van de bei
aard publiekelijk te verkopen. Eén daar
van vond haar weg naar de Protestantse
kerk van Schoondijke, dat toen in het
Département de l'Escaut lag, waarvan
Gent de hoofdstad was. Tot zover over
het Pauwelscarillon, waarover meer in
het bovenvermelde artikel van De Zutter
te lezen is.
De hier vermelde feitelijke gegevens
over de Schoondijkse luidklok ontleen
ik aan eigen waarneming; tevens ben ik
daarvoor te rade gegaan onder andere bij
Van Nieuwenhovens 'Klokkenvordering'
een uitgave van de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg.7 Behalve een goed
gedocumenteerde geschiedenis van de
door de nazi's efficiënt georganiseerde
klokkenroof bevat dit standaardwerk ook
de destijds opgemaakte officiële lijsten
van het gehele Nederlandse klokken-
bestand. Van de ca. 9000 daarin vermelde
klokken zijn 4800 niet teruggekomen en
in Hamburg omgesmolten voor oorlogs
tuig. De 4200 overige zijn bewaard ge
bleven, waaronder die van Schoondijke.
Op de bovenste rand van de klok van
Schoondijke staat het opschrift: PRILL
ET RMUS D ANT TRIEST EPUS EC
CATH S BAVONIS GANDAV F. I.
PAUWELS, en op de rand daaronder: G
