De ontdekking van kettingankers in
de toren en hun functie
In deel i is uitgebreid stil gestaan bij het
inboeten van het metselwerk van de
toren. Bij het uithakken van de voegen
en de slechte stenen kwamen we zoge
naamde kettingankers tegen. Deze ankers
zijn tijdens de bouw van de toren in het
metselwerk opgenomen om de horizon
tale spatkrachten van de spits op te van
gen. De krachten van de spitsconstructie
worden ter plaatse van de voet verdeeld
in een verticale kracht, een drukkracht
die wordt opgevangen door de gemetsel
de muren van de toren, en een horizon
tale kracht de zogenaamde spatkracht.
De spatkrachten zijn constructief moei
lijker op te lossen in metselwerk dan
drukkrachten. Juist op het hoogste punt
van de metselwerkgevels is de toren het
zwakst en doen zich de grootste spat
krachten voor. De muurdikte en de
steunberen zijn daar het minst zwaar uit
gevoerd qua afmetingen. Bovendien zijn
de gevels op deze plaats nog voorzien
van galmgaten wat het metselwerk ook
verzwakt. De spatkrachten zijn zijwaarts
gerichte horizontale krachten die het
metselwerk van de toren naar buiten
drukken. Om dit te voorkomen, en in
constructief opzicht op te vangen, zijn
er kettingankers toegepast. De aanwezig
heid van deze ankers was niet bekend.
De kettingankers bestaan uit massief
stalen staven van circa rond 40 mm die
vanaf de buitenzijde ongeveer 250 mm
Kettinganker, met links zichtbaar de knoop.
Detail van de knoop met roestvorming.
diep in het metselwerk zijn aangebracht.
De ankers fungeren als wapening in de
gevels. De ankerstaven bestaan per gevel
uit één stuk en zijn ter plaatse van steun
beren op de hoekpunten van de toren
voorzien van een oog. De ankers lopen
ter plaatse van de steunberen schuin
achterlangs door het metselwerk, waar
door een achthoekige ankervorm ontstaat.
Ter plaatse van de hoek, waar twee oog
punten samenkomen zijn deze verbonden
door een staand anker. Dit is een stalen
staaf die door de ogen is geplaatst en
staand in het metselwerk in opgenomen.
Hiermee is een sterke constructie ge
creëerd die de spatkrachten kan opvangen
en omzetten naar drukkrachten die
vervolgens via het metselwerk naar de
fundering worden geleid. In de toren
zijn twee kettingankers aanwezig, waar
van er één deels zichtbaar is ter plaatse
van galmborden aan de bovenzijde van
de galmgaten. Het andere, niet zichtbare
kettinganker, is gesitueerd net boven de
galmgaten. De houtconstructie en een
aantal muurankers is gekoppeld aan de
kettingankers.
De problematiek rondom de
kettingankers
Ter plaatse van de kettingankers zijn er
problemen in het metselwerk ontstaan.
Door het oxideren van de kettingankers
is door de roestvorming de buitenschil
van het metselwerk losgedrukt van het
overige metselwerk. Doordat het bestaan
van de kettingankers onbekend was,
moest eerst de ernst van de situatie in
beeld gebracht worden. Hiertoe is, in
overleg met constructeur J. de Voogd
van gemeente Borsele, een plan van aan
pak ontwikkeld door aannemingsbedrijf
Leenhouts. In dit plan van aanpak is
omschreven dat in de eerste instantie
alleen de zichtbare schade in het metsel
werk wordt weggehaald. Om de con
structie niet in gevaar te brengen is
voorts bepaald dat het metselwerk per
muurvlak met vakken van maximaal 1,5
meter lang en zes lagen hoog om en om
wordt weggehakt. Nadat inzicht is ver
kregen in de staat van de kettingankers
blijkt het beeld zeer wisselend te zijn.
Op diverse plaatsen is de staat zeer
slecht, terwijl op andere plaatsen nauwe
lijks roestvorming is opgetreden. De
vooraf ingeschatte situatie, daar waar zich
in het metselwerk problemen vertonen
de staat van de ankers slecht is, blijkt in
de praktijk te kloppen. De ankers zijn
Gedeelte van kettinganker wat nauwelijks is
aangetast.
Gedeelte van kettinganker dat zwaar is aan
getast.
het ergst aangetast ter plaatse van de
galmgaten, met name de overgang van
de plaats waar het vrij zichtbare anker in
de muur verdwijnt.
Hoe de kettingankers te restaureren?
Als de staat van de ankers is geïnventa
riseerd moet bepaald worden hoe de
ankers gerestaureerd moeten worden. De
ankers vervangen is vanuit verschillende
oogpunten geen optie. Het merendeel
van de ankers is in redelijke tot goede
staat. De constructieve gevolgen bij ver
vanging zijn moeilijk in te schatten en
niet te overzien. Bovendien is het een
zeer kostbare operatie, waarvoor geen
financiële middelen beschikbaar zijn.
Verder druist een dergelijke aanpak in
tegen de grondbeginselen van een goede
monumentenzorg, namelijk het principe
'behoud gaat voor nieuw'. Blijft over de
restauratie van de bestaande ankers. De
Proeflassen met rond- en stripstaai.
