De kerk in Kloosterzande
HET HOF TE ZANDE MET ZIJN KERKJE
TE KLOOSTERZANDE
IN DE LOOP DER EEUWEN
door Carlo Buijsrogge en George Sponselee
18
Huib Uil
Zeeuws-Vlaanderen heeft een benijdens
waardige traditie opgebouwd in het uit
geven van boeken over de geschiedenis
van de streek. Een van de jongste loten
is het boek over de kerk van Klooster
zande. De titel duidt dat preciezer aan:
Het hof te Zande met zijn kerkje te Klooster
zande in de loop der eeuwen. De auteurs,
Carlo Buysrogge en George Sponselee,
hebben hun sporen verdiend op het niet
altijd gemakkelijke pad van het archief
onderzoek en het schrijven. Zij mochten
zich omringd weten door hulpvaardige
deskundigen. De resultaten ervan zijn
terug te vinden in dit boek.
Het bevat een voorwoord van Jan-Frans
Mulder, burgemeester van Hulst, die
schrijft het ruime gebruik van de huidige
kerk voor concerten, lezingen, exposities
en dergelijke activiteiten toe te juichen.
Maar ook hoe belangrijk het is om de
kerk te behouden in haar authenticiteit
en monumentale waarde.
Het boek is verschenen naar aanleiding
van het feit dat achthonderd jaar geleden
de kapel, die de oorsprong vormt van
deze kerk, werd gebouwd. Vooral de
Middeleeuwen komen dan ook ruim
aan bod. De cisterciënzerabdij van Ter
Duinen heeft een belangrijke rol ge
speeld in het ontstaan van een klooster
in Zande, waarvan de naam in 1170 voor
het eerst wordt genoemd. De archief
stukken, die belangrijke feiten documen
teren, zijn in het boek afgebeeld en dat
geldt ook voor de akte uit het genoemde
jaar, afgegeven door de graaf van Vlaan
deren. Worden details over de vroegste
bouw van kerken in dergelijke boeken
vaak geruisloos gepasseerd, de auteurs
gaan die uitdaging niet uit de weg en
staan stil bij onder meer de productie
van de bakstenen, die, net zoals elders,
lokaal werden gefabriceerd. Zo kwam
de uithof 'Hof te Zande' tot stand in
de Zandepolder. In de dertiende eeuw
werden twee grote schuren, zogenaamde
grangia's, bijgebouwd en verblijven voor
de monniken en de conversen, bakketen
en een poortgebouw met een ziekenzaal.
In de machtstrijd die Vlaanderen lange
tijd in haar greep hield en waarbij de
graaf en de steden Gent en Brugge tegen
over elkaar stonden, werd ook deze uit
hof in brand gestoken net zoals de dijken
werden vernield. Daar kwamen nog bij
de overstromingen die
het Hulsterambacht in
de vijftiende en zes
tiende eeuw troffen.
Als gevolg van al deze
narigheid was de kapel
onbruikbaar geworden
en ook de kerk van
het naburige Honte-
nisse was verloren
gegaan. De strijd tus
sen de Spaanse koning
en de prinsgezinden
deed zich ook in dit
gebied gelden. Kort,
van 1578-1583, was
het gebied in handen
van de 'calvinisten'
zoals de auteurs hen
noemen. Na de her
overing door Parma
werd de kapel op
nieuw in gebruik
genomen voor de
rooms-katholieke
eredienst en opge
knapt. De muurankers
met het jaar 1609
herinneren daaraan.
In 1645 werden de bakens definitief
verzet na de verovering van Hulst en
omgeving door prins Frederik Hendrik.
De bezittingen van de Duinenabdij in
Zande waren in 1583 toegewezen aan
zijn vader, prins Willem van Oranje.
In 1646 namen afgezanten van prins
Frederik Hendrik de eigendommen in
gebruik. Uitvoerig staan de auteurs stil
bij het beheer van de gronden waartoe
ook Kloosterzande behoorde. Allerlei
bijzonderheden, bijvoorbeeld over vader
en zoon De Beaufort, rentmeesters
namens de Oranjes, vormen een interes
sant uitstapje. De foto van rentmeester
K.J.A. baron Collot d'Escury is een
mooie afsluiting.
Voor de kerk betekende de wisseling dat
deze in gebruik werd genomen door de
gereformeerden als het kerkgebouw van
Hontenisse. De kerkgeschiedenis uit die
periode komt er wat mager vanaf maar
daarbij is meteen een nog braakliggend
terrein benoemd. Daarentegen is er
weer ruime aandacht voor de lotgevallen
van het kerkgebouw dat tussen 1922 en
1924 ingrijpend werd gerestaureerd. De
auteurs nemen de lezers bij wijze van
spreken mee in de kerk en geven uitge
breide informatie over bijvoorbeeld de
grafzerken. De kansel en banken dateren
uit 1648. Bijzonder is dat de kerk kleine
bankjes bezat. Ze waren bestemd voor
de armen en wie daar ging zitten, werd
overgeslagen bij het collecteren. Het laat
zich raden dat daar meestal niemand zat.
De dakruiter geeft de kerk luister. In
hun nawoord pleiten de auteurs terecht
voor het behoud van het kerkgebouw en
zijn omgeving. Tot slot nog een anekdote
uit het boek. Ook op deze kansel staat
een zandloper die de predikant moest
omdraaien als hij aan zijn preek begon.
'Maar er schijnt een dominee geweest te
zijn, die nog niet klaar was met zijn
preek [en] resoluut de zandloper
omdraaide en zei: We nemen nog een
glaasje
Carlo Buijsrogge en George Sponselee, Het hof
te Zande met zijn kerkje te Kloosterzande in de loop
der eeuwen, Uitgave in eigen beheer door de
auteurs. Te bestellen via: Groenendijk i,
4857 CR Kloosterzande, telefoon 06 55763461,
24,90.
