14
stilzwijgend uit tot een gevoel van eigen
dom bij het gemeentebestuur.
De nieuw vastgestelde situatie werd in
het jaar 2000 geformaliseerd in een over
eenkomst, waarin werd vastgelegd dat de
Gemeente sinds lange tijd van de Parochie
de toren om niet in bruikleen heeft. De
Gemeente heeft zich bij deze overeen
komst verbonden om alle kosten voor
onderhoud of verbetering aan de toren,
voor zover deze niet door subsidie worden
gedekt, aan de Parochie te vergoeden.43
Noten
1Nog op 22 september 2000 werd in een
arrest van de Hoge Raad bepaald dat de eigen
dom van de kerktorens die dateren van vóór
1798 (en daarmede de verantwoordelijkheid
voor het onderhoud) berust bij de burgerlijke
gemeenten. De betreffende bepaling in de
Staatsregeling is onverkort van kracht gebleven.
(www.rechtspraak.nl: LJN AA 7199).
2. Nederlandsche Staatscourant dinsdag 10
januari 1815. Dit Koninklijk Besluit was geba
seerd op een verzoek van het gemeentebestuur
van Hoek, waarbij dit bestuur verzocht om in
het bezit gesteld te worden van een koren
molen, die op grond van Franse wetgeving van
20 maart 1813 was geveild en waarvan het ge
meentebestuur claimde de rechtmatige eigenaar
te zijn.
3. GA Sluis, archief gemeente Yzendijke, inv.
nr. 239. Advies van mr. W.C. Borsius inzake
eigendomsrecht van de toren te Yzendijke 9
januari 1864.
4. GA Sluis, archief gemeente Aardenburg, inv.
nr. 582.
5. GA Sluis, archief gemeente Groede, inv. nr.
1310.
6. Archief Stichting Grote Kerk Groede, onge
nummerd.
7. Als noot 6.
8. H.D. Ploeger, Horizontale splitsing van eigen
dom, Deventer, 1997, pag. 277-278.
9. Als noot 4.
10. Informatie verstrekt door Rijksgebouwen
dienst, Den Haag, de heer R. van Engelen.
11GA Sluis, archief gemeente Cadzand, inv.
nrs. 3, 305.
12. GA Sluis, archief gemeente Cadzand, inv.
nrs. 7, 308.
13. ZA, archief Hervormde Gemeente Groede,
toegangsnr. 152.2, inv. nrs. 76, 77, 79, 92, 103.
14. GA Sluis, archief gemeente Groede, inv.
nrs. 677, 678, 1306, 1307, 1308, 1310, 1312.
15. Archief Stichting Grote Kerk Groede, onge
nummerd.
16. ZA, archief Hervormde Gemeente Hoofd
plaat, toegangsnr. 592.1, inv. nr. 71; GA Sluis,
archief gemeente Hoofdplaat 1783-1942, inv.
nr. 286.
17. ZA, als noot 16, inv. nr. 83; GA Sluis, als
noot 16.
18. ZA, als noot 16, inv. nrs. 66, 71.
19. ZA, als noot 16, inv. nr. 58; GA Sluis,
archief gemeente Hoofdplaat 1942-1970, inv.
nr. 137.
20. Archief Stichting Oude Zeeuwse Kerken,
ongenummerd; informatie van ir. P.C. van Traa
van De Steunbeer Ontwikkeling B.V.
21. GA Sluis, archief gemeente Groede, inv. nr.
1307.
22. GA Sluis, archief gemeente Retranchement,
inv. nrs. 291, 369.
23. Archief Hervormde Gemeente Retranche
ment, ongenummerd.
24. GA Sluis, archief gemeente Sint Anna ter
Muiden, inv. nrs. 165, 169, 804, 805.
25. G. Sophia van Holthe tot Echten, De grote
toren en het kleine kerkje te Sint Anna ter
Muiden, in Bulletin SOZK, nr. 41, september
1998, pag. 16.
26. ZA, archief Hervormde Gemeente Sint
Anna ter Muiden, toegangsnr. 339.1, inv. nr.
64.
27. Als noot 25.
28. Als noot 8.
29. GA Sluis, archief gemeente Waterland-
kerkje, inv. nr. 263; J.L. Platteeuw, Torenbouw
in Waterlandkerkje omstreeks 1820, in Mede
delingen van de Heemkundige Kring West Zeeuws-
Vlaanderen, december 1974, jaargang 7, nr. 28.
30. A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek
der Nederlanden, twaalfde deel, Gorinchem,
1849, pag. 159; J. Was, Oorsprong en lotgeval
len van het dorp Waterlandkerkje in Zeeuwsch
Vlaanderen, in Zeeuwsche Volksalmanak 1846,
pag. 69.
31Archief Stichting Oude Zeeuwse Kerken,
ongenummerd.
32. Als noot 31.
33. Als noot 3.
34. ZA, archief Hervormde Gemeente
Yzendijke, toegangsnr. 234.1, inv. nr. 348,
notulen kerkvoogden 8 maart 1862, 16 december
1862, 24 mei 1864, 25 november 1864, 29 mei
1867.
35. GA Sluis, archief gemeente Yzendijke, inv.
nr. 2849; ZA, archief Hervormde Gemeente
Yzendijke, toegangsnr. 234.1, inv. nrs. 358,
363b.
36. Biervliet, Axel en Terneuzen behoorden in
strikte zin in 1794 niet tot Staats-Vlaanderen.
Dit gebied was in 1588, in tegenstelling tot de
rest van het latere Zeeuws-Vlaanderen, al in
Staatse handen. Het werd vanuit Middelburg
bestuurd en heette Het Committimus. Dit
Committimus werd dus indirect door de
Staten-Generaal bestuurd. In 1794 werden
Biervliet, Axel en Terneuzen, samen met Staats-
Vlaanderen (Het Vrije van Sluis en De Vier
Ambachten) door de Fransen bezet. In het
kader van dit artikel behandelen we Biervliet
daarom op dezelfde wijze als de overige plaatsen.
37. ZA, archief Hervormde Gemeente Biervliet,
toegangsnr. 582.1, inv. nr. 160.
38. Informatie verstrekt door de heer
R. Willemsen te Biervliet.
39. Op 22 juni 1935 werd als definitieve afslui
ting van een lange periode waarin Katholieken
en Protestanten elkaar het gebruik van het
gebouw betwist hebben, de kerk van Sint
Willibrord op verzoek van de Bisschop van
Breda door Paus Pius XI verheven tot basiliek
in liturgische zin. Hieraan zijn een aantal voor
rechten verbonden, (zie het artikel over de kerk
in bulletin nr. 12, april 1984).
40. Ineke Pey, Herstel in nieuwe luister. Ideeën en
praktijk van Overheid, Kerk en Architecten bij de
restauratie van het middeleeuwse katholieke kerk
gebouw in Zuid-Nederland (1796-1940), Nijmegen,
1993, pag. 296-299.
41. Ineke Pey, Torenprijsvragen in de eerste
jaren na de Tweede Wereldoorlog, in het
bijzonder voor de vieringtoren van de St.
Willibrordusbasiliek te Hulst, in Monumenten
en oorlogstijd, Jaarboek Monumentenzorg 1995,
Zwolle/Zeist, 1995.
42. Als noot 8.
43. Informatie verstrekt door de heer A.J.H.M.
Prinsen, archivaris van de gemeente Hulst.
Met dank voor de verstrekte informatie aan de
heren J.J. Basting te Cadzand, R. van Engelen
van de Rijksgebouwendienst te Den Haag,
B.J. Groot te Groede, A.J.H.M. Prinsen te
Hulst, Ir. P.C. van Traa te Zierikzee en
R. Willemsen te Biervliet.
Foto's bij dit artikel, voor zover niet anders
vermeld, T. Lepoeter-Boes, 2012.
