6
van deze houten kappen is dat de hout
verbindingen op den duur tengevolge
van krimp van het hout niet meer pre
cies sluiten. Er komt overal wat speling
en de kap kan daardoor gaan vervormen.
De bekroning van de toren wordt
gevormd door een kruis, dat voorzien is
van een lelie die het noorden aangeeft.
Onder het kruis een vergulde koperen
appel. Het is opmerkelijk dat er geen
sprake is van een torenhaan om als
windwijzer te fungeren.
De dakbedekking bestaat uit Engelse
leien, die zo worden aangebracht dat
steeds een derde deel van de leien zicht
baar is. De Engelse leien waren dun en
aanzienlijk sterker dan de leien die
afkomstig waren uit Duitsland, Frankrijk
of België. De maat van de Engelse lei
was circa 36 x 61 cm. De betekenis van
de namen sacum en tarcassel hebben we
niet kunnen achterhalen. Mogelijk dui
den deze namen op een groeve. De
Engelse leien kwamen uit Wales en
Devon.
De tekst van het bestek
Besteck waer naer de Edele Ambachts-
heeren der prochie Cattendijck begeren
te besteden het stichten van eene toren
aen de Kercke aldaer ende dat als volcht.
Het Steenenwerck
In den eersten zal den aennemer gehou
den zijn het oude Steenen werck profij
telick af te breeken tot aan de aerde ofte
fundamenten, zonder eenige schade aan
de Kercke ofte andersins te doene, ofte
zoo hij eenige schade dede, zal dezelve
wederom moeten repareren zonder cos-
ten van de Ambachtsheren.
Den aennemer zal denzelven thoren
opwercken van de oude fundamenten,
die daer jegenwoordich zijn ter hoochte
van vijf roeden, ende ter wijdte van
thien voeten binnen 's muers viercant,
ende buijten 's muers zesthien voeten,
zoo dat den muer overal vierkant dick
zal zijn drie voeten. Noch zal den aen
nemer gehouden zijn in den muer ofte
muijren te verdeelen vier pijlaeren, te
weten int westen twee, ende int zuijden
ende noorden ijeder een, daer men 't
haer aenwijzen zal, welcke pijlaren moe
ten breed uijt den muer gewrocht wor
den twee voeten en een half ende die
twee voeten met haer smilten ofte scho-
tinghen, zoo dat behoort.
Den aennemer zal in dezen toren verde
len drie solderingen, waer van hij den
eersten zal overwelven int cruijs, doch
zal verdacht zijn in 't wercken, omme
daer inne te laten eenen tant ofte ope-
ninge omme het cruijswelfsel daer
bequaemelick te connen maecken.
Den aennemer zal in dezen thoren ver
deelen een poorte ofte duere wijt zes
voeten, ende hooch naert behoren, ende
noch boven deze poorte te maecken een
ovaal omme bequamelick het licht bene
den in den thoren te scheppen.
Den aennemer zal gehouden zijn boven
de tweede zolderinge aen alle drie de zij
den galmgaten te maecken om bequa
melick het geluijt van de clocke te
horen. Alles naer uijtwijzen van de
modelle.4
Den aennemer zal verstaen alzoo deze
nieuwe muijre niet zoo dick zullen val
len als de oude zoo dat de ghevel van de
Kercke wel verscheijden van de thoren
zal vallen twee ofte anderhalven (voet?),
d'welck den Aennemer oock gehouden
zal zijn met tanden uijt den gevel te
breeken ende weder vierkant opwercken
naer behoiren ende eijsch van de werc
ken.
Den aennemer zal dit werck moeten
wercken ende maecken met goeden
Culenburchsche steen, te weten moppen
ende to ijeder drie duijzent steen te ver-
wercken twee hoet kalck, ende zal oock
zijn mortel moeten beslaen vier daegen
te voren, eer hij die zal maecken ofte
verwercken, hij zal oock moeten
gebruijcken goet calck ende bequaem
sant in ijeder hoet twee karen (karren?)
ofte zoo dat behoirt.
De aennemer zal tot zijnen laste hebben
alle de vrachten, schipvrachten, wagen
vracht zoo van steen, calck ende sant
ende voorts alles dat hij van noden zal
hebben, zonder dat de Ambachtsheeren
zullen gehouden zijn eenige costen te
gedogen, dan dat zij den ouden steen
zoo haest als die bequamelick is afge-
brocken zijn, ruijmen ende uijt des aen-
nemers wegen weren.
Den aennemer zal moeten te wercke
commen zoo zaen hij daer toe vermaent
zal zijn en zijn werck volcomelick ople
veren binnen vier maenden daer naer en
zal zijn bedongen penningen, dien hij
bedingen zal gereet een gerecht vierde
part ende voorts jaerlicx een gerecht
vierdepart van de tijt af dat het werck zal
zijn volmaeckt.
Volgens deze Conditiën is dit werck ver
laten op de wercken ende prijselick te
volmaeken voor een somme van twee
duijzent Carolij Gulden bij Wullem de
Vriese metzelaer binnen der Stadt Goes.
Den Timmerman van Houtwerck
In den eersten zal den aennemer leveren
2 eijken stuchouten over het overwelf-
sels van het steenwerck, groot en zwaer
6 en 8 duijm, lanc 1214 voet. Ook zal
den aennemer maeken de dueren met
het cozijn, wijt zes voet, hooch acht
voet voren in den thoren.
Noch zal den aennemer leveren onder
den tweden zolder een eijken gebint
groot 8 en 10 duijm met strijchouters
aen wederzijden nevens den muijr strec-
kende oost en west, zwaer 9 en 7 duijm,
lanc 1214 voet; noch 2 strijchouten strec-
kende nevens den muijr zuijt en noort,
zwaer 8 en 10 duijm, lanc als voren 1214
voet, welcke laetste strichouten in de
houcken op d' eerste strichouteq als
oock op 't middelbint zullen gesloten
worden met ijzere bouts onder met rin
gen ende spije gesloten, noch zal den
aennemer over d'eerste strichouten ende
het middelbint oversolderen met gezaeg-
de balckplanken, dick 2 duijm, wel dich
te gerabat, mits ter bequamer plaetze een
valduere om op den zolder te commen
te maeken. Op deze gebinden, ofte
opperste strichouten, streckende zuijt
ende noort, zal hij stellen vier stijlen ofte
hangereels in de vier houcken van den
thoren, met pinnen ende gaten, boven
gewrocht met zijn carbeels met pinnen
en gaten in de cruijsbalcken van de
onderste sterre. Deze stijlen en carbeels
zullen zwaer wezen 8 duijm vierkant
ende lanc 15 voeten ofte naer den eijs
van de wercke, ende zal oock tusschen
deze hangereels wercken 4 cruijssen naar
den eijsch van de wercken, zwaer 4 en 6
duijm.
Den aennemer zal oock mede moeten
leveren alle het hout nodich tot de drie
galmgaten van goede eijken plancken
van 7 ut den voet. De planken op zijn
eijnde uijtstekende, al gerabat ende van
boven geschaeft.
Noch zal den aennemer wercken op
deze hangereels 2 cruijsbalcken den
oppercant van het metselwerck ende
moet ijeder over den muer schieten 10
duijmen omme de cardousen aen te stee
ken, omme het plansier op te wercken,
de balcken, zwaer 8 en 10 duim, lanc
noch vier halve cruijsbalcken gewrocht
met pinnen ende gaten in de lange balc
ken, ende gesloten met 2 houte nagels
groot als d'langhe balcken ende lanc
