16
Daarachter zat de doorgang naar de bij
gebouwen met consistorie en vergader
lokaal. In dit geval is bij het inpassen van
het restaurant meer moeite gedaan de
oorspronkelijke sfeer van bakstenen,
meubilair van oregon pine, de schokbe-
tonnen ramen en zelfs de lampen van het
ontwerp vanjohan Groenewegen, archi
tect te Amsterdam, uit 1952 te bewaren.
Het heeft een intieme en warme binnen
ruimte te weeg gebracht, ideaal voor het
exploiteren van een restaurant. Hier eet
je echt in de kerk, alsof er zondags
gewoon weer een dienst gehouden zou
kunnen worden.
Appartementen
In het Zuid-Bevelandse Nieuwdorp staat
de enige verbouwde kerk, waar het inte
rieur geheel verdwenen is. Daar zijn in
2011 een vijftal appartementen in de
kerk uit 1841 gebouwd en woningen
dienen volgens de regels van het bouw
besluit nu eenmaal strikt van elkaar
gescheiden te zijn. Met scheidingsmuren
dwars door de kerkzaal heen en vervol
gens de opdeling van die moten in
woon- en slaapkamers en sanitaire ruim
ten, liet uiteraard van de historische
ruimte niets heel. Wel kan men de
gevelramen nog op de oude plaats zien
zitten, tegenwoordig gecompleteerd met
een balkon boven de voordeur om elke
woning van de vereiste buitenruimte te
voorzien. Aan de achterzijde werd een
heel krappe vide voor het raam gemaakt,
zodat dit niet in tweeën zou worden
gedeeld door de vloer. Elke woning is
anders van indeling. Dat zou je aan het
strakke ritme van de buitengevel niet
zeggen. Elke toekomstige bewoner
mocht in een vroeg ontwerpstadium
meebeslissen over de indeling. Vanaf de
zolders heb je een leuk gezicht op de
omliggende polders. Daar zijn ook nog
wat originele details van de oude kap
terug te vinden. De voorgevels zien uit
op het voormalige kerkhof, nu een park
je met het monument voor gesneuvel
den tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Slechts één appartement was zo gelukkig
om de ruimte onder de kleine houten
toren toegewezen te krijgen. Maar daar
voor moetje dan het geluid van de klok
voor lief nemen.
Gezondheidscentrum
Ten slotte staan we nog even stil bij de
spannende plannen die op dit moment
worden ontwikkeld voor de Morgenster
in Middelburg-West. Ook deze kerk, die
in 1966 door Arend Rothuizen werd
gebouwd als gereformeerde kerk onder
de naam Getuigeniskerk, zou in 2015
moeten worden vervreemd uit het bezit
van de Protestantse Gemeente. Het is
een uitgebreid complex met langszij de
kerkzaal verschillende kleinere zalen en
goede keuken- en vergaderfaciliteiten.
Nu sluiting dreigt is de wijk naarstig op
zoek naar nieuwe gebruiksmogelijkhe
den, die juist vanwege alle bijgebouwen,
redelijkerwijs gesproken ook gevonden
zouden moeten kunnen worden. Men
denkt op dit moment aan een wijkge
zondheidscentrum met ruimte voor een
huisartsenpraktijk en aanverwante para
medische voorzieningen. In dit plan blijft
de kerkzaal geschikt voor het houden
van erediensten. Al met al zou het
geheel rendabel kunnen blijven en kan
de lokale gemeente de kerk blijven
huren.
Behoud door hergebruik
Voor kerken die geen monumentale sta
tus bezitten valt geen subsidie van de
overheid op het onderhoud te verwach
ten. Zelfs voor panden die wel als rijks
monument erkend zijn is tegenwoordig
nauwelijks nog enige mogelijkheid op
financiële ondersteuning. Instandhouding
van monumenten heeft weliswaar de
aandacht van de overheid en ook krijgen
steeds jongere gebouwen de kwalificatie
monument uitgereikt, toch slinken de
budgetten bij de Rijksdienst voor het
Cultureel Erfgoed jaarlijks. Aanvragen
doen voor toekenning van die steun is
een tombola gewor
den, ook nu dit jaar
de regel van tafel ging
dat wie het eerst
komt, het eerst maalt.
In enkele gevallen,
waaronder bijvoor
beeld de Grote Kerk
van Veere, die in
handen van de
Rijksgebouwendienst
is, wil de overheid
zelfs afstand doen van
bezit en beheer. De
markt moet zijn werk
maar doen wordt er
dan geredeneerd. Als
men zo graag dat
monument overeind
wil houden, moet
men ook maar in de
buidel tasten. Meer dan ooit zal dus
moeten worden gezocht naar nieuwe
manieren van exploitatie. Of er nu kerk
diensten gehouden worden in die
gebouwen of niet. Plaatselijke kerkenra
den of parochiebesturen weten dat maar
al te goed. Voordelen zijn er ook. Door
ander gebruik komt er ook ander
publiek binnen. Zo blijft het gebouw
een plek houden in de harten van de
bewoners. Op die manier komt er meer
enthousiasme om iets voor of met het
gebouw te doen en dat levert ook mid
delen op. Zo niet dan wacht alleen sloop
en verval. Dat is geen prettig vooruit
zicht, maar ook geen reden om bij de
pakken neer te zitten. Er is werk aan de
winkel voor iedereen die nog gelooft in
deze prachtige erfenis van onze voorou
ders.
Johan de Koning is architect in Middel
burg. Zijn bureau Laboratorium voor
Architectuur heeft al verschillende ker
ken gerenoveerd en heringericht. Tevens
is hij (gast)docent aan architectenoplei
dingen in binnen- en buitenland. Ook
publiceert hij regelmatig over architec
tuur. Van zijn hand verscheen in 1993
een overzicht van het werk van Arend
Rothuizen in de serie Zeeuwse
Katernen. In 2012 was hij de initiator en
presentator van het tv-programma
OverNieuw dat werd uitgezonden bij
Omroep Zeeland. Hij is lid van de
Regionale Werkgroep Kerkbouw
Zeeland van de PKN
Zicht vanaf de Ring in Nieuwdorp op de voormalige gereformeerde
kerk die is gebouwd in 1841 en vergroot in 1868. Na sluiting in 2002
zijn in het kerkgebouw vijf appartementen gerealiseerd naar ontwerp
van architect T. Tuinhof van Rothuizen van Doorn 't Hooft architecten.
