De Gasthuiskerk te Zierikzee - de kerkgangers Huibuü
en hun kerk
16
In juni 2013 herdacht de Hervormde
gemeente te Zierikzee, onderdeel van de
Protestantse Kerk in Nederland, het feit
dat vierhonderd jaar eerder het kerkge
bouw, de Gasthuiskerk door hun
gemeente in gebruik werd genomen.
Met een aantal activiteiten werd dat her
dacht. Op zaterdag 22 juni werd terug
geblikt op de geschiedenis van het kerk
gebouw. Hierna volgt, in bewerkte
vorm, de toen gehouden inleiding.
Het gasthuis en zijn kapel
De oorsprong van de Gasthuiskerk ligt in
het Gasthuis dat aan de noordzijde van
dit gebouw stond. Het was bereikbaar
via de Hoge Molenstraat en via het nog
bestaande pad vanaf het Havenplein.
Elke zich respecterende stad van enige
omvang had een gasthuis waarvan de
oorsprong nog letterlijk was. Wie geen
mogelijkheid had om te overnachten,
kon als vreemdeling terecht in het gast
huis. Al snel kreeg het ook de functie
van verpleeghuis voor ernstig zieken die
thuis niet meer verzorgd konden wor
den.
Al in 1271 wordt het gasthuis genoemd,
maar het pand stond toen in het weste
lijk deel van de stad. In de loop van de
veertiende eeuw werden de beide zijden
van de haven bebouwd en vervolgens de
straten aan de achterzijde daarvan.
Vermoedelijk omstreeks het midden van
die eeuw werd het nieuwe gasthuis
gebouwd, dat voorzien werd van een
kapel. Gasthuizen waren geestelijke
instellingen en met een kapel werden de
vreemdelingen en zieken de mogelijk
heid geboden te bidden en de mis bij te
wonen die opgedragen werd door een
priester die aan deze kapel verbonden
was. Wanneer de kapel de status van
kerk heeft gekregen, is niet bekend. De
Sint Lievensmonsterkerk bleef de paro
chiekerk voor de inwoners.
De kerk dateert uit de vijftiende eeuw.
Het betrof de uitbreiding van een klei
nere kapel. De oriëntatie van de kerk
was zoals gebruikelijk west-oost. Het
altaar stond aan de oostelijke zijde onder
het huidige orgel. Tussen de kerk en de
Oude Haven waren woonhuizen
gebouwd. De grond waarop deze huizen
stonden, was eigendom van het gasthuis
en de bewoners betaalden daarvoor erf
pacht. De hoofdingang van het gasthuis
lag aan de Hoge Molenstraat. Toen nog
een open gebied met een landelijk
karakter. Het nog steeds bestaande pad
met poortje aan de oostzijde van de kerk
verbond het gasthuis met de haven. In
de veertiende eeuw ontwikkelde zich
hier een nieuw centrum. Dat werd gesti
muleerd door het feit dat over de haven
een brede houten brug werd gebouwd.
In 1430 werd deze vervangen door een
stenen exemplaar. In 1872 volgde sloop
als gevolg van het dempen van dit deel
van de Oude Haven en sindsdien ligt
hier het Havenplein.
De betekenis van de kerk wordt geac
centueerd door de twee torentjes. Ze zijn
niet tegelijkertijd gebouwd. De oostelijke
is het oudste en dateert uit 1472.1 De
kerk was volgens de registers van het bis
dom Utrecht, waaronder Zierikzee viel,
gewijd aan de maagd Maria, net zoals het
gasthuis zelf. In de kerk bevond zich een
altaar dat gewijd was aan het Heilig
Kruis. Een tweede altaar kreeg de kerk
in het midden van de vijftiende eeuw
dat was gewijd aan de schutspatrones
Maria. Een derde altaar volgde in het
begin van de zestiende eeuw en werd
gewijd aan Sint Anna. De plaatsen van
deze altaren zijn niet bekend maar voor
de hand liggend is te vermoeden dat
deze aan de noord- en zuidzijde waren
gelegen. Vanaf 1419 zijn de priesters
bekend die aan deze altaren verbonden
waren.-
De Reformatie bracht met zich
mee dat ook deze kerk, net zoals alle
andere eigendommen van geestelijke
instellingen, werden geconfisqueerd door
de overheid. Het stadsbestuur verander
de, zoals te doen gebruikelijk was, niets
aan hun status. Het gasthuis bleef zijn
functie vervullen. Een binnenmoeder
was belast met de dagelijkse werkzaam
heden. Het bestuur werd gevormd door
twee gasthuismeesters die werden bijge
staan door een buitenvader of boekhou-
De Brede of Stenen brug, met links de Gasthuiskerk en daarvoor de woonhuizen, ca. 1630
(Collectie Gemeentearchief Schouwen-Duiveland, X 1469).
