27
Volksvlijt van architect C. Outshoorn
(1859-1864) verscheen, een verkleinde
uitvoering van het Christal Palace in
Londen.
Op de nieuwe stations werden de reizi
gers dagelijks geconfronteerd met over
kappingen van ijzer en glas en met een
trein die, getrokken door een machtige
locomotief, zich voortbewoog op zware
ijzeren rails en die in staat was om grote
massa's mensen te vervoeren.
En of dat alles nog niet genoeg was werd
op de wereldtentoonstellingen uitdagend
getoond wat er nog meer met ijzer en
staal mogelijk was. (het Grand Palais en
de Eifeltoren (1889) in Parijs) en in
Engeland ging men zelfs zover om neo-
gothische gebouwen in ijzer te realise
ren.
Op veel plaatsen in Europa verrezen
ijzergieterijen voor verdere verwerkin
gen. In Nederland was dat o.m. het
geval in Doetinchem, Ulft en Doesburg.
Van gietijzer waren de bekende hoge
rode brievenbussen, haardplaten, kachels,
ankers en rosetten, molenassen, hekwer
ken, goten, (dak)ramen, roosters, riool
buizen en veel gebruiksvoorwerpen zoals
pannen en kooktoestellen.
Ook vuurtorens werden van gietijzer
gemaakt. Zij werden samengesteld uit
verschillende delen die op de bouwplaats
tot een geheel werden samengevoegd.
Voorbeelden van dit prefab bouwen zijn
het bovenste deel van de vuurtoren in
West Kapelle en de vuurtoren in
Scheveningen.
Op begraafplaatsen vindt men gietijzer
terug in de vorm van gedenktekens en
hekwerken.
Het gietijzer van de Nieuwe Kerk
De architect van de kerk was de stads
bouwmeester van Middelburg, G.H.
Grauss. Hij moet goed op de hoogte zijn
geweest van de mogelijkheid om giet
ijzer als bouwmateriaal te gebruiken,
want enige jaren na de bouw van de
kerk ontwierp hij de Bellinkbrug (1853)
en de Spijkerbrug (1855) in Middelburg,
die beiden in gietijzer werden uitge
voerd.
Gelijktijdig met de bouw van de
Nieuwe Kerk werd in Deventer de
Boreelkazerne gebouwd. Piet Bot ver
meldt in zijn fantastische Vademecum
(historische bouwmaterialen, installaties
en infrastructuur) dat in 1847 voor het
eerst (in Nederland?) in de Ijzergieterij
van Nering Bögel gietijzeren ramen
werden gemaakt voor deze kazerne.
Of de ramen van de Nieuwe Kerk ook
bij Nering Bögel werden gemaakt is niet
bekend, maar het is wel heel opmerke
lijk dat voor beide gebouwen op zo'n
grote schaal ijzeren ramen werden toege
past. In ieder geval kan je zeggen dat
gietijzer als bouwmateriaal volledig werd
geaccepteerd.
Het voordeel van deze ijzeren ramen in
Zierikzee is dat het daglicht zonder veel
belemmeringen royaal naar binnen valt.
Een groot verschil met de ramen van
bijvoorbeeld een gotische of een barokke
kerk. De transparante ramen met de
slanke glasroeden zorgen voor een mooi
contrast met het robuuste gevelmetsel
werk en de zware kolommen.
bronnen
H. Uil, De Nieuwe Kerk te Zierikzee,
Zierikzee 1988.
M. Siragjzn, Bouwmaterialen, twaalfde
druk, Amsterdam 1952.
Piet Bot, Vademecum (historische bouwmate
rialen, installaties en infrastructuur), Alphen
aan de Maas 2009.
Prof. ir.J. Oosterhof, Constructies
(Momenten uit de geschiedenis van het over
spannen en ondersteunen), Delft 1980.
In de kerk ondersteunen gietijzeren kolommen
met consoles het oksaal, waarop het orgel is
geplaatst.
aandoenlijke kleine gietstukjes die lekker in
de hand liggen.
Tot slot de deurkrukjes op de binnendeuren:
