16
Foto 3. De Rooms-katholieke Maria Hemelvaartkerk van Eede is een
duidelijk voorbeeld van een kerk die in z'n bestaan bedreigd is. De
kerk staat inmiddels reeds te koop aangeboden, maar het vinden van
een nieuwe gebruiker voor zo'n grote kerk in zo'n klein dorpje is geen
sinecure.
mogelijkheden voor exploitatie zijn indi
catief en richtinggevend voor beleid. In
totaal zijn 27 van de 40 kerken bezocht.
Met name de eigenaren van reeds herbe
stemde kerkgebouwen wensten niet mee
te werken. De rapportage is opgesteld na
het bezoek aan de kerken en de gevoerde
gesprekken met vertegenwoordigers van
de kerken. Doel was om een beeld te
schetsen van de instandhoudingsopgave,
de mogelijkheden van herbestemming te
verkennen en van daaruit aanbevelingen
te doen voor instandhouding van kerken
in West-Zeeuws-Vlaanderen. Van de ze
venentwintig kerken vallen er vier in de
categorie 'ernstig bedreigd', veertien in de
categorie 'bedreigd' en negen in de cate
gorie 'niet-bedreigd' (zie foto 3).
Ook is er gekeken naar mogelijke inves
teringen die gedaan kunnen worden om
het financiële rendement te vergroten
(ofwel: de tekorten te verminderen).Voor
de hand liggende oplossingen zoals het
verwijderen van vaste banken, waardoor
de ruimte flexibel gebruikt en verhuurd
kan worden, zijn natuurlijk alleen maar
zinvol, indien dit niet in elke kerk ge
beurt. Daarom is elke mogelijke oplossing
contextgebonden.
Deze context is onderzocht in een sterk
te-zwakte (SWOT) analyse van de kernen
waar deze kerkgebouwen gelegen zijn.
Het realiseren van een neven- of herbe
stemming voor een kerk is immers ook
een kwestie van vraag en aanbod in een
regionaal kader. Daartoe is het van belang
te weten wat de ontwikkelingen zijn in
een bepaalde kern - waarvan er vijftien
zijn onderzocht maar ook in de omlig
gende regio. Per kern is onderzocht waar
linken kunnen worden gelegd met het
religieus erfgoed. Maar ook: welke voor
zieningen zijn er wel of niet, waar bestaat
behoefte aan bij de bevolking, welke acto
ren spelen een rol en welke bedreigingen
zijn er? Daarbij is er sprake van commu
nicerende vaten: als er in de ene kerk in
een bepaald dorp een voorziening komt,
kan dit betekenen dat in andere dorpen
deze voorziening geen kans meer maakt.
De kans voor de één is een potentiële
bedreiging voor de ander. Afwegingen op
een hoger schaalniveau zijn van belang
om kansen en bedreigingen op lokale
schaal op de juiste merites te kunnen
beoordelen.
Voorzieningen en maatschappelijke be
hoeftes dienen breed uitgelegd te worden.
Het hoeven niet uitsluitend voorzienin
gen te zijn die door de gemeente gefinan
cierd kunnen worden. Particulier initiatief
en ondernemerschap kunnen zeker ook
tot kansrijke activiteiten leiden. Naast
openbare nutsvoorzieningen (sociaal, cul
tureel, medisch, leefbaarheid) kunnen ook
meer commerciële voorzieningen gewenst
zijn, zoals een (buurt)winkel, werkplek
ken voor ZZP'ers, kinderopvang, horeca
en dergelijke. Maar ook een kerkelijke
invulling (bidkapel, retraiteruimte) kan als
eigenstandige voorziening een wens van
de bevolking zijn, daar waar deze door
de overkoepelende besturen van bepaalde
denominaties is wegbezuinigd.
Draagvlak bij bevolking
De allerbelangrijkste factor hebben we
hiermee benoemd: het draagvlak bij de
bevolking. Als de bevolking er niets mee
wil of geen ideeën heeft voor een her- of
nevenbestemming, moet de gemeenschap
er dan nog tijd en geld in steken om een
kerkgebouw overeind te houden? In de
eerste fase is getracht het lokale draagvlak
te onderzoeken door middel van een
enquête onder de eigenaars/kerkbesturen,
gevolgd door een aanvullend gesprek.
Hier kwamen zaken aan de orde over
hoeveel mensen de kerk op een gemid
delde zondag bezoeken, wat de kerk aan
activiteiten ontplooit, hoeveel vrijwilligers
aan de kerk verbonden zijn en welke visie
de eigenaar heeft op de toekomt en de
instandhouding van het gebouw.
Met de uitkomsten van dit onderzoek
moet voorzichtig worden omgesprongen
omdat ze in hoge mate afhankelijk zijn
van persoonlijke interpretaties en inschat
tingen. Vertel je bijvoorbeeld datje als
kerk over vijftig vrijwilligers beschikt, of
meld je dat er daarvan maar drie actief
zijn? Een glas kan half vol of half leeg
zijn. Daarom was deze 'onderzoekslijn'
interessant genoeg om verder uit te bou
wen tijdens de activiteitenfase, waarin we
verschillende activiteiten voor verschil
lende doelgroepen hebben ontwikkeld.
De belangrijkste in dit verband zijn de
debatavonden, op basis van een digitale
bevolkingspeiling waaraan elke Zeeuw
heeft kunnen meedoen. Een van de vra
gen betrof een populariteitspoll waarin
men kon aangeven welke twintig van de
in totaal veertig kerkgebouwen behouden
zouden moeten blijven.
Liever sloop dan vervallen gebouwen
Uiteindelijk hebben bijna driehonderd
Zeeuwen in september 2014 meege
daan aan deze digitale enquête waarin
de toekomst van het religieus erfgoed in
de provincie Zeeland in het algemeen,
maar die in West-Zeeuws-Vlaanderen in
het bijzonder, centraal stond (zie figuur
4). Dit onderzoek vormde weer de motor
voor de genoemde debatavonden die in
de Sint-Eligiuskerk in Oostburg en in de
PKN kerk De Verbinding in Schoondijke
zijn gehouden. Een groot deel van de
enquêtevragen ging over de toekomst
van religieus erfgoed en is controversieel
van aard om de keuzes helder te krijgen.
Behoud van de vele kerkgebouwen in
West-Zeeuws-Vlaanderen - en de rest
van Zeeland - is immers geen vanzelf
sprekendheid, zeker niet met het teruglo
pende kerkbezoek en de terugtrekkende
overheid. Welke her- of nevenbestemming
