(Ge)graven bij de Mozeskerk in Biezelinge
3
I. Haas
In de zomer van 2012 zagen de laatste begravingen rondom de Mozeskerk in
Biezelinge hun eerste daglicht sinds eeuwen. Op dat moment waren archeo
logen van SOB Research aan het werk om de wetenschappelijke kennis over
de laatste rustplaats van enkele inwoners van het Zeeuwse dorp in de huidige
gemeente Kapelle veilig te stellen. Maar ook voor de geschiedenis van de
kerk leverde het archeologisch onderzoek nieuwe inzichten op. Zo krijgen
we een boeiende doorkijk naar de mogelijkheden van archeologisch onder
zoek voor beheer, behoud en het benutten van religieus erfgoed.
Aanleiding
De kennisverwerving begon op het mo
ment dat de Protestantse Gemeente van
Kapelle, Biezelinge en Eversdijk besloot
tot een uitbreiding van de Mozeskerk uit
1908 aan de Noordstraat. Onder begelei
ding van Architektenburo Roos en Ros
uit Goes werd besloten tot een uitbouw
aan weerszijden van het schip van de hui
dige kerk. De Mozeskerk met de oudere
westtoren is een rijksmonument en op
het omringende kerkhof bevindt zich een
monumentaal familiegraf met vier graven
dat ook beschermd is van rijkswege. Door
de Protestantse Gemeente werd aanvan
kelijk aangenomen dat hiervoor geen
belemmeringen bestonden in de bodem.
Het archeologische vooronderzoek dat de
gemeente toch eiste in de vorm van een
bureaustudie en enkele boringen, uitge
voerd door Grontmij en Artefact!wees
echter al in een vroeg stadium uit dat er
een hoge archeologische verwachting was
voor vindplaatsen uit de Late Middeleeu
wen en de periode daarna tot aan de 19de
eeuw. Hoewel werd aangenomen dat de
laatste graven aan het einde van de 19de
eeuw geruimd waren, werd er botmateri-
aal en aardewerk aangetroffen in de bo
ringen. Archiefonderzoek bood hier een
goede aanvulling op de verzamelde ar
cheologische en historische gegevens. Uit
het gemeentearchief doken plattegronden
op van de voorganger van de huidige
kerk. Hieruit bleek dat de middeleeuwse
kerk diverse uitbouwen uit verschillende
perioden gekend moet hebben, waarvan
funderingen vermoedelijk nog deels aan
wezig waren. De oudere kerk moet wel
kleiner geweest zijn. De huidige west
toren is een vervanging van een oudere
toren die bij deze kerk hoorde. Aan het
begin van de 20de eeuw is de voorganger
van de huidige kerk gesloopt. Funderin
gen die aan het licht kwamen tijdens het
archeologisch proefsleuvenonderzoek dat
volgde op de bureaustudie kunnen voor
een deel teruggevoerd worden op de plat
tegronden uit het gemeentearchief. Zo
werd een fundering van de zuidelijke aan
bouw van de middeleeuwse kerk gevon
den. Enkele bakstenen formaties konden
echter niet direct herkend worden op de
bekende plattegronden. De datering van
de middeleeuwse kerk blijft wel onzeker.
Het is bekend dat er al in de 14de eeuw
een kapel bestond op deze locatie, maar
of dit hetzelfde bouwwerk betreft dat op
de Kadastrale Minuutplan
van 1811-1832 is afgebeeld
is vooralsnog onzeker. Er
zijn in het gemeentearchief
geen aanwijzingen bekend
dat er in de periode van 400
jaar een ander bouwwerk
is geweest. Archeologische
gegevens zouden dit kunnen
bevestigen.
Graven
De belangrijkste aanleiding
voor de gemeente om nog
geen vergunning af te ge
ven voor de bouw van de
uitbreiding betrof de vondst
van twee grotendeels intacte
begravingen. De begraaf
plaats die doorgaans op kerk
hoven verwacht kan worden,
bleek dus in 1874 niet geheel
geruimd te zijn. Daarentegen
kunnen de resten van skelet
ten ons meer inzicht geven
in de bewoningsgeschiedenis
van Biezelinge. Daarom werd
een vervolg op het proef
sleuvenonderzoek ingezet in de zomer
van 2012. De opgraving leverde nog eens
19 begravingen op, waarvan de skeletten
deels bewaard zijn gebleven. Ook werden
meer funderingen aangetroffen. Een stuk
muurwerk heeft in ieder geval toebe
hoord aan een grafkelder, vermoedelijk
uit de 19e eeuw. Het monumentale fa
miliegraf dat nog wel behouden is, stond
zeker niet op zichzelf. Alle skeletresten
bleken te dateren in de 19e eeuw, de laat
ste fase van de begraafplaats bij de mid
deleeuwse kerk. Het vermoeden bestaat
dat oudere resten van de begraafplaats nog
intact aanwezig zijn op een grotere diepte.
Deze dieperliggende lagen zijn uitgeslo
ten van het onderzoek, omdat de versto
ring door de geplande nieuwbouw deze
niet zullen raken. De 19de eeuwse begra
vingen zijn van belang voor onze lokale
kennis van het gebruik van het kerkhof
in de 19de eeuw. De skeletten zelf zijn
slechts globaal onderzocht. De afweging
is gemaakt door de gemeente in samen
spraak met de Protestantse Gemeente als
opdrachtgever dat het beschikbare budget
van de opdrachtgever niet toereikend was
om kostbaar antropologisch onderzoek uit
te voeren op alle skeletresten. Er is daarom
een selectie gemaakt met als gevolg dat
de kennis over Biezelinge in de periode
na de Middeleeuwen tot heden verder
aangevuld moet worden door hetzij meer
archeologisch onderzoek hetzij door al
ternatieve historische disciplines. Omdat
deze data vooralsnog niet voorhanden zijn
Foto 1Skelet van een man, begraven in de 19e eeuw bij de
kerk aan de Noordstraat te Biezelinge. (Foto SOB Research.)
