15
De Westmonsterkerk te Middelburg. (Uit J.J.B. Kuipers e.a. (red.), De onderkant van de Markt,
Abcoude 2000).
De belangrijkheid van de smalstad Sint-
Maartensdijk werd in grote mate bepaald
door de aanwezigheid van het kasteel van
de heren van Borssele. Stichter van het
kapittel in de kerk was de invloedrijke
edelman Frank II van Borssele, heer van
Sint-Maartensdijk.
Reeds in de jaren 1566-1568 was in
Sint-Maartensdijk een gereformeerde
predikant actief. In 1572 vond in de kerk
een beeldenstorm plaats, in 1577 gevolgd
door een tweede. Dit betekende het einde
van de openbare katholieke eredienst.
Sint-Maartensdijk was in 1578 of 1579 de
eerste plaats op het eiland Tholen die een
vaste predikant kreeg. De kerk is vanaf die
tijd bij de protestanten in gebruik geble
ven.14'
6. West-Souburg, Sint Maartenskerk.
Stichtingsjaar 1457-1460, jaar van ophef
fing 1574. Aantal kanunniken 9.
De tekst van de stichtingsakte is niet
bekend. Er zijn aanwijzingen dat het
kapittel in 1454 gesticht is door Adri-
aan van Borssele, heer van Brigdamme
en Duiveland, en zijn vrouw Anna van
Bourgondië, bastaarddochter van hertog
Filips de Goede. Meer aannemelijk is
dat de stichting heeft plaatsgevonden ter
gelegenheid van hun verloving (1457) en
huwelijk (1460).
In 1573 liep de kerk forse schade op toen
de Spanjaarden het nabijgelegen kasteel
van Marnix van Sint Aldegonde beleger
den. Daarna was het met de katholieke
eredienst ter plaatse snel gedaan. In de
jaren 1594-1596 werd het koor van het
grote middeleeuwse gebouw hersteld en
geschikt gemaakt voor de gereformeerde
religie. In het begin van de negentiende
eeuw liep het zielental van West-Souburg
sterk terug. De kerk raakte in die periode
sterk in verval met als gevolg dat in 1833
afbraak volgde. Op de plaats van de kerk
bevindt zich nu het Marnixplein.15'
7.Veere, Onze-Lieve-Vrouwekerk.
Stichtingsjaar 1467, jaar van opheffing
1572. Aantal kanunniken 19.
Veere hoorde oorspronkelijk onder de
parochie van het aangrenzende Zanddijk.
In 1332 werd begonnen met de bouw
van een kerk en in 1348 werd de nieuwe
parochie Veere gevormd. Hendrik II van
Borssele, heer van Veere en Zanddijk, ver
zocht reeds in 1452 om de stichting van
een kapittel. Deze verheffing vond toen
om 'bepaalde redenen' geen doorgang en
het bleef op dat moment bij een getij-
dencollege met twaalf kanunniken. Pas in
1467 kreeg de kapittelstichting definitieve
erkenning. Waarom het getijdencollege
hier werd gehanteerd als een tussenfase
op de weg naar de kapittelstichting is niet
duidelijk.
In 1572 werd de kerk definitief door
de gereformeerden in gebruik geno
men, althans het schip. Het transept was
'wandelkerk' geworden. Op 25 mei 1686
sloeg voor het gebouw het noodlot toe,
loodgieterswerk aan het dak veroorzaakte
brand. De schade was enorm. Twee jaar
later was de kerk in zoverre hersteld dat
er weer godsdienstoefeningen gehouden
konden worden. De kerk was nu evenwel
sterk vereenvoudigd en tot herstel in oude
luister is het later niet meer gekomen.
De volgende rampdatum was 31 juli 1809.
Op die datum werd de kerk tijdens de
invasie van de Engelsen dusdanig bescha
digd dat ze voor de eredienst onbruikbaar
was geworden. Het betekende het einde
als kerkgebouw. Daarna heeft het kolos
sale gebouw een reeks aan bestemmingen
gehad. Tot op de dag van vandaag wordt
het silhouet van Veere in belangrijke mate
door de Onze-Lieve-Vrouwekerk be
paald.16'
8. Middelburg, Sint Maartens- of
Westmonsterkerk. Stichtingsjaar 1479,
jaar van opheffing 1574. Aantal kanun
niken 12.
De Westmonster was een kerk die waar
schijnlijk dateerde uit de tiende eeuw.
Direct en indirect was ze de moederkerk
van alle kerken in Zeeland bewesten
Schelde. Het kapittel werd op 7 juni 1479
gesticht door de echtelieden Maximiliaan
van Oostenrijk en Maria van Bourgondië.
Er waren in de late Middeleeuwen nauwe
betrekkingen tussen de Westmonster en
het stadsbestuur. De verheffing van de
Westmonster tot kapittelkerk was dan ook
een belangrijke gebeurtenis die het belang
van de stad benadrukte. De verhouding
tussen kapittel en stadsbestuur werd nader
geregeld in een overeenkomst tussen stad
en kapittel van 6 november 1480.
Evenals voor het kapittel in de Noord
monster was het ook voor het kapittel in
de Westmonster door de overgave van de
stad aan Willem van Oranje in 1574 einde
verhaal. Het kerkgebouw had wellicht
een beter lot verdiend, maar al in februari
1575 besloot het stadsbestuur tot afbraak.
Men wilde in de stad een groot markt
terrein creëren.Veiligheidshalve had men
aan Willem van Oranje om toestemming
gevraagd. De kerk stond op de plaats waar
nu de Markt is.17'
9. Zanddijk bij Veere, slotkapel bij
kasteel Zandenburg. Stichtingsjaar
1484, jaar van opheffing ca. 1572. Aantal
kanunniken 12.
Wolfert VI van Borssele, was als opvolger
van zijn vader Hendrik II heer van Veere
en Zanddijk. Als een van de meest voor-
