Graauw. Wandschildering in de koorsluiting (1916-1918) van Frans de Vos; de Berg
rede van Jezus naar de tekst in Mattheus 5:1-12. (Foto:T. Lepoeter-Boes.)
april 1916 de bisschop van Breda machti
ging had verleend, met volle overgave in
de kerk aan het werk geweest. Hij werd
hierbij geassisteerd door Henri Truyens,
die eveneens als vluchteling in Graauw
verbleef. Het werk van Frans de Vos zou
den we eigenlijk moeten beschouwen als
een blijvende indirecte herinnering aan de
Eerste Wereldoorlog en een ode aan alle
Belgische vluchtelingen die ons land toen
overspoelden.
Ondertussen is Graauw een vrijwel ver
stild dorp in een absolute uithoek van het
land, op nauwelijks een steenworp afstand
van het zich steeds verder uitbreidende
havengebied van Antwerpen. Nederlands
grondgebied, dat nog wel. Het is de sa
menstellers van het boek over de kerkinte
rieurs eigenlijk niet kwalijk te nemen dat
een onopvallende kerk in zo'n afgelegen
dorp buiten beeld is gebleven.
Maar spijtig is het wel, want het interieur
van deze kerk is meer dan de moeite waard
om aandacht aan te besteden en vooral
om het voor de toekomst veilig te stellen.
Trouwens, de monumentenbeschrijving
van de Rijksdienst voor het Cultureel
Erfgoed (monumentnummer 509700)
geeft aan dat het een rijk voorbeeld is van
de negentiende- en twintigste-eeuwse
kerkdecoratie en inrichtingen en dat het
interieur als zodanig van zeldzaamheids-
waarde is.4'
De Oostkerk te Middelburg
Het is een alleszins imponerend bouw
werk, de in het boek onder de aandacht
gebrachte Oostkerk. Imponerend als we
van verre de koepel boven de omringende
bebouwing zien, imponerend als we door
de Breestraat recht op de kerk aflopen,
imponerend als we er vlakbij staan en
langs de machtige muren omhoog kijken.
Het is een schitterend voorbeeld van de
centraalbouw waarmee het doorbrekend
protestantisme zich in de zeventiende
eeuw nadrukkelijk manifesteerde. Ge
bouwd in de stadsuitleg aan de oostzijde
van het centrum van de florerende han
delsstad Middelburg, na Amsterdam de
tweede stad van de machtige VOC. Het
moest een kerk zijn met uitstraling, pas
send in een stad als Middelburg in die tijd,
die voor iedereen zichtbaar was en indruk
maakte.
Het was een nieuwe tijd. Niet de aloude
en bonte veelkleurigheid, het zien van de
beelden, de schilderingen, de schitterende
gewaden van priesters en zangers, maar
het horen van het Woord, daar ging het
om. Niet meer en niet minder dan dat.
Het was het enige waar het in de eredienst
om ging. Daar was de centraalbouw met
zijn compacte vormgeving en sobere in
richting het ideale kerkgebouw voor.
Ons eigen Pantheonschreef Thomas von
der Dunk, kijkend naar het Pantheon in
Rome, in de kop van de beschrijving in
het boek over de kerkinterieurs. Zoals de
basiliek van de HH. Agatha en Barbara
te Oudenbosch de kleine Sint Pieter ge
noemd wordt, zouden we met enige goede
wil in Middelburg inderdaad van het
kleine Pantheon kunnen spreken.
Een aantal jaren geleden was er tijdens
restauratiewerkzaamheden gelegenheid
om van dichtbij de draagconstructie die
zich tussen de buiten- en de binnenwand
van de koepel bevindt, te bezichtigen. Dit
heeft de complexiteit van een dergelijk
bouwwerk voor leken meer inzichtelijk
gemaakt en de bewondering voor de
bouwmeesters alleen maar vergroot. Het
is duidelijk dat bij de Oostkerk de nadruk
op het gebouw en veel minder op het in
terieur ligt. Ook de beschrijving van Von
der Dunk wijst daar in feite op.
Museum Catharijneconvent/Rijksdienst
voor het Cultureel Erfgoed, Kerkinterieurs
in Nederland, uitgever WBooks, Zwolle,
2016,396 p., ISBN 978 94 625 8126 5,
€49,95.
Noten:
1G.J. Lepoeter, Houten gewelfsculpturen
in de middeleeuwse kerken in Zeeland, in
Bulletin SOZKnr. 60, mei 2008.
2. J. Por, Middeleeuwsch beeldhouwwerk in
het kerkgebouw der Ned. Herv. Gemeente
te Nisse (Z), in Oudheidkundigjaarboek,
jrg. 1, 1921.
3. R. Steensma, Sporen van de katholieke
eredienst in middeleeuwse Zeeuwse kerken,
in Bulletin SOZK, nr. 57, november 2006.
4. P. Verhuycken C. Kisling (red.), Graauw
door de eeuwen, Graauw, 2005; G.J. Lepoe
ter, De kerk van de H. Maria Tenhemelop
neming te Graauw, in Bulletin SOZK, nr.
71, maart 2015.
