1
10
Rubric h üSAüRjïsfe
0:-4VOTVKg"T "VNO 7
HEftfePi :'VnACH55SN
Portret van Frederik de
Wijze, keurvorst van
Saksen, geschilderd
in 1532, atelier van
Lucas Cranach de Oude,
Kurpfalzisches Museum,
Heidelberg.
De slotkerk behoort tot de aan Luther
herinnerende gedenkplaatsen in Eisleben
en Wittenberg, die sinds 1996 deel uitma
ken van het werelderfgoed van UNESCO.
Het vervolg op de actie van Luther
Luther had de beste bedoelingen met
de Kerk waarin hij was opgegroeid en
waaraan hij verknocht was. Hij heeft er
in het begin dan ook geen idee van gehad
welke ontwikkeling hij op gang bracht. De
leiding van de Kerk omarmde zijn ideeën
niet en Luther op zijn beurt, overtuigd
van de noodzaak en de juistheid van zijn
optreden, was niet bereid om iets van zijn
stellingen terug te nemen. Dit betekende
automatisch dat hij het in persoonlijk
opzicht moeilijk kreeg. Toen hij in 1521
op de Rijksdag van het Heilige Roomse
Rijk, die onder leiding van keizer Karei V
in Worms werd gehouden, in de rijksban
werd gedaan, was hij vogelvrij. Maar
het geluk was aan zijn zijde, zijn eerder
genoemde beschermheer Frederik III van
Saksen had hem al een veilig onderkomen
op de Wartburg geboden en dat bleef hij
doen. Dankzij deze bescherming kon
Luther overleven en verdere activiteiten
ontplooien.
De tijd zou leren dat de harde opstelling
van de kerkelijke en wereldlijke leiders
- ingegeven door de angst om macht en
invloed te verliezen - averechts werkte.
De boekdrukkunst, die zich in de tweede
helft van de vijftiende eeuw sterk had
ontwikkeld, had er voor gezorgd dat de
geschriften van Luther in korte tijd al een
grote verspreiding hadden gekregen. Het
bevel om dit allemaal te verbranden, had
dan ook niet het gewenste resultaat.
Zoals altijd bij grote veranderingen, als
de geest begint uit de fles te komen, zou
alleen de bereidheid om te onderhandelen
en compromissen te sluiten, eventueel tot
een voor partijen aanvaardbaar resultaat
kunnen leiden. Maar de geschiedenis leert
dat door de macht geobsedeerde leiders
- hoe slim ze ook denken te zijn - dat
inzicht niet bezitten.
Slot
In een tijdsbestek van een halve eeuw,
gerekend vanaf 1517, heeft de Nieuwe Leer
door toedoen van vele geestverwanten van
de hervormers zich uitgekristalliseerd en
is het schisma onomkeerbaar geworden.
Het past niet binnen het kader van dit be
knopte herdenkingsartikel om alle gebeur
tenissen uit die turbulente periode aan te
stippen. Alvorens in het decennium tussen
1570 en 1580 op veel plaatsen in Zeeland
de protestantse gemeenten formeel geïnsti
tutionaliseerd werden, is er echter één jaar
waarin de hectiek van de gebeurtenissen
van dien aard was, dat aandacht daarvoor
gerechtvaardigd is. Dat is het jaar 1566,
het jaar van de Beeldenstorm.
In dat jaar raasden in een groot deel van
de Lage Landen tussen 10 augustus en
eind oktober de vernielingen als een on
stuitbare storm door de bisdommen. Voor
de kerken, kloosters en kapellen die enkele
jaren later in gebruik zouden komen bij de
gereformeerden, was het de opmaat voor
de overgang van kleurrijkheid en vrolijke
uitstraling naar soberheid en ingetogen
heid. Voor de één was het een teken van
eindelijk gerechtigheid, voor de ander van
angst en vertwijfeling. In het volgende
artikel van de hand van dr. Clasien Rooze-
Stouthamer lezen we het boeiende en
uiterst gedetailleerde verhaal over de ach
tergronden van de Beeldenstorm en hoe
het de bevolking in onze naaste omgeving
in 1566 verging.
Bronnen
Elsevier speciale editie, Protestant. De essentiële
gids bij het geloof dat Nederland heeft gevormd,
Amsterdam 2011.
S. Groenveld en S.B.J. Zilverberg (red. Ned.
editie), De Reformatie. De 16d'-eeuwse revolutie
in de kerk, Abcoude 1990.
D. MacCulloch, Reformatie. Het Europese huis
gedeeld; 1490-1700, Ned. vertaling H. Stege-
man, Utrecht 2005.
Interieur van een
drukkerij, gravure naar
Jost Amman, zestiende
eeuw, Bibliothèque des
Arts décoratifs, Parijs.
