15
wacht en geholpen door enkele inwoners
zoals Pieternella Pietersdr., echtgenote van
schout Adriaan Cornelisz. den Decker en
haar dienstmeisje Neelken. Ook in Kou-
dekerke was een inwoner actief betrokken
bij de beeldenbreking: de schoenmaker
Jacob Anthonisz.. Hij was de spilfiguur
van de groep Koudekerkenaars die na de
beeldenstorm in het kerkgebouw samen
kwamen om hun nieuwe religie te doen.
Enkele leden van de hervormde gemeente
van Veere trokken, nadat ze het bericht
van de Middelburgse beeldenstorm
vernomen hadden, naar de kerk van het
naburige Zanddijk. Zij arriveerden daar
iets eerder dan de knechts van kerkmees
ter Jacob Adriaansz., die erop uitgestuurd
waren om de kerkornamenten in veilig
heid te brengen. Zodoende hadden de
Veerenaars nog net de gelegenheid om het
grote crucifix uit het ijzeren oog te tillen
en vanaf het oksaal op de grond te smijten.
Van verdere vernielingen was daarna geen
sprake meer.
Alleen het platteland van Walcheren had
te lijden onder de beeldenstorm. Het
overige deel van Bewesten Schelde bleef
gespaard op een enkele uitzondering na:
de kerk van Bakendorp op Zuid-Beveland.
Daar begonnen Middelburgse schepelin
gen de beelden te breken toen hun schip
vanwege het getij voor de kust moest
ankeren. Toegesnelde dorpelingen wisten
hen echter uit de kerk te verdrijven.
Zeeland Beoosten Schelde bleef in zijn
geheel gevrijwaard van de beeldenstorm.
Wel heerste ook hier de angst. In Oud-
Vossemeer werd, evenals in Tholen, alle
kerkzilver door kapelaan Trudo Luyten
bij de wereldlijke overheid in bewaring ge
geven. Was er misschien iets uitgelekt van
plannen die ouderling Lieven Quirijnsz.
en de zijnen in Sint-Maartensdijk gemaakt
hadden?
De beeldenstormers
De vraag rijst wie degenen waren die in
augustus 1566 deelnamen aan de beelden
breking en door welke motieven ze gedre
ven werden. Ruim 100 personen konden
wij in het graafschap Zeeland identifice
ren: 74 in Middelburg, 21 in Vlissingen
en acht in Arnemuiden, naast enkelen op
het platteland. De Middelburgse beelden
stormers hoorden vrijwel allen tot het am
bachtsmilieu, schoenmakers, metselaars,
kuipers etc. Uitzonderingen vormden
de norbertijn Nicolaas Jansz. Verbericht
en vierpersoonen van reputatie - volgens
Andries Coene, klerk van de rentmeester
Bewestenschelde - notaris Guillaume
Deynoot en de kooplieden Gelein Jolijt,
Jacob de Questere en Pieter Boreel. De
twee laatstgenoemden waren beiden lid
van de Middelburgse kerkenraad en dat
brengt ons bij de rol die de kerkenraden,
ouderlingen, diakenen of soms ook de
predikant, speelden. Zij organiseerden,
wierven mensen aan, controleerden,
kortom stonden centraal in het gebeuren.
Hun motivatie was tweeledig: enerzijds
praktisch, namelijk preekruimte verwer
ven voor het koude seizoen aanbrak, maar
anderzijds ook religieus van aard: de 'gru
welijke afgodsbeelden', altaren en andere
ornamenten, moesten worden vernietigd.
Stellig zal deze dubbele inspiratie een be
langrijk deel van de beeldenstormers heb
ben aangesproken. Zeker degenen die het
meest geëngageerd waren in de hervormde
gemeente, zoals kerkenraadsleden en
avondmaalgangers. Voordat men immers
toegelaten werd tot het avondmaal diende
iedereen persoonlijk te verklaren dat men
de roomsche kercke verzaakte. Tenminste 31
van de 74 ons bekende personen behoor
den tot deze categorie, maar onze kennis
dienaangaand is zeker onvolledig.
Soms vormde geld de nuchtere motivatie
tot meehelpen. De kruier Gelein Jansz. en
de droogscheerder Pieter Cornelisz., bei
den aangeworven door ouderling Pauwels
Christoffelz., verdienden een prima dag
loon met breken. Door welke motieven de
overige personen gedreven werden, weten
wij niet. Wellicht waren er meelopers bij,
hoofdzakelijk belust op ongeregeldheden.
Of misschien ook personen die zich uit
economische motieven keerden tegen de
kerken met hun pracht en praal, door hen
beschouwd als exponent van de gevestigde
orde. Het is op grond van het beschikbare
bronnenmateriaal niet mogelijk solide
conclusies daaromtrent te trekken.
Ons besluit zal moeten zijn dat de
beeldenstorm in Middelburg in essentie
een religieus geïnspireerd gebeuren was,
dat wellicht ook buiten hervormde kring
medestanders vond die vanuit andere
inspiratie - bijvoorbeeld betaling - deel
namen. Ook bij de breking in Vlissingen
en Arnemuiden waren vrijwel uitsluitend
ambachtslieden betrokken en vormden de
geëngageerde hervormden de drijvende
kracht. Bovenstaande conclusie mag dan
ook voor deze plaatsen gelden.
Besluit
De schokkende gebeurtenissen die eind
augustus op Walcheren hadden plaatsge
vonden, vervulden de rooms-katholieken
met verbijstering en vrees. Geen priester
HENRIK HEER VA?J HREEDEROODE
J)tt=mr nu (7r,i.:j V ft rn y..c, r,y{j:rrrt(n
1'.IJ t if tjUi-It y.tniA'.v.v//, fl fn Onrycniféft -tüi.'.'. fncctc/i
CDtjJS .Cr rithjfiïr ftiir.
'O.ir f.'r Z'.vv .-.f icon ^wfu-fri. v/r-
Hendrik van Brederode.
