Vijfhonderd jaar Hervorming
G.J. Lepoeter
Onze stichting is vanaf de oprichting in 1976 in de ruimste zin betrokken bij het wel en wee van oude kerkgebouwen in Zee
land. Het gaat over het verstrekken van voorlichting en informatie over onderhoud en instandhouding en in bepaalde gevallen
- wanneer een kerkelijke gemeente daartoe niet meer in staat is - het in eigendom overnemen. Voorop staat het streven naar
behoud van het gebouw voor de eredienst. Er is geen sprake van enige vorm van bemoeiing met of becommentariëring van
religieuze en/of theologische aspecten van de kerkelijke gemeente.
Het bulletin beoogt een veelzijdige afspiegeling van de activiteiten van de stichting te zijn en tevens het contact met donateurs
en belangstellenden te onderhouden. We realiseren ons dat we ons enigszins op glad ijs begeven, maar voor deze keer maken we
een uitzondering op onze bovengenoemde stelregel en betreden we het erf van de religie.
De datum van 31 oktober staat bekend als Hervormingsdag. Deze dag refereert aan 31 oktober 1517, de dag dat Maarten Lu
ther aan de vooravond van het hoogfeest Allerheiligen zijn spraakmakende vijfennegentig stellingen aan de deur van de slotka
pel te Wittenberg bevestigd zou hebben. De gevolgen van het optreden van Luther waren verstrekkend, zodanig dat een groot
aantal van onze nog bestaande kerken - en dan met name de inrichting en het interieur - in de loop van de tijd permanent
gewijzigd zouden worden. De ploegschaar van de Nieuwe Leer zou in de akker van de geloofsbeleving diepe en veelal blijvend
zichtbare voren trekken.
Veel, heel veel is - en wordt er ook nu weer, in het speciale herdenkingsjaar 2017 - geschreven over het optreden van Maarten
Luther en over de invloed daarvan op de geschiedenis. Vandaar dat we ons, als we vijf eeuwen na dato een beschouwing op
papier zetten, beperken tot een beknopte en bescheiden terugblik.
Onrust op kerkelijk gebied in de late
Middeleeuwen
We hoeven er niet aan te twijfelen of het
terecht is dat Maarten Luther als de vaan
deldrager van het openbaar maken van
de al langere tijd in de Rooms-Katholieke
Kerk heersende onrust beschouwd moet
worden. En eveneens is duidelijk dat 31
oktober 1517 terecht is aangemerkt als
de meest voor de hand liggende datum
om formeel startpunt te zijn voor wat
zou gaan heten de Reformatie, een nieuwe
vorm van beleving van het christen
dom. Vergelijkbaar bijvoorbeeld met de
bestorming van de Bastille in Parijs op 14
juli 1789 als symbolisch beginpunt van
de Franse revolutie en in ruimere zin van
de sociale omwenteling in West-Europa.
Het zijn voorbeelden van diep ingrijpende
gebeurtenissen die betekenden dat het
daarna nooit meer hetzelfde zou zijn. En
die kunnen nu eenmaal niet zonder een
voor iedereen vanzelfsprekend ijkpunt.
Meerdere hervormers
Maar Maarten Luther was niet de enige
en ook niet de eerste die openlijk van zich
liet horen over in de Kerk heersende mis
standen. Voor een goed begrip brengen
we daarom vooraf in kort bestek enkele
andere bekende reformatoren voor het
voetlicht. Goedwillende en doortastende
mensen die - evenals Maarten Luther
- geen van allen het vooropgezette plan
hadden om een schisma te bewerkstel
ligen. De bedoeling was om de katholieke
kerk van binnenuit te hervormen.
Johannes Hus, geboren circa 1369 in het
Boheemse gehucht Husinec aan de grens
met Beieren, internationaal de meest be
kende voorloper van de Reformatie. Hus
was een hoogbegaafde geleerde, die al op
29-jarige leeftijd rector magnificus van de
Universiteit van Praag was. In 1398 legde
hij de priestergelofte af. Hij was kritisch
op misstanden binnen de Katholieke
Kerk. De belangrijkste grieven die Hus
aan de kaak stelde, waren de wijdverbreide
koop of uitruil van ambten, corruptie, de
handel in relieken en aflaten. Ondanks
Portret van Maarten
Luther op drieën-
veertigjarige leeftijd,
door Lucas Cranach
de Oude, 1526,
Nationalmuseum,
Stockholm. (Illustra
ties ontleend aan:
S. Groenveld en S.B.J.
Zilverberg (red. Ned.
editie), De Reforma
tie. De 16de-eeuwse
revolutie in de kerk,
Abcoude 1990.)
koninklijke bescherming sprak paus
Johannes XXIII (tegenpaus gedurende de
periode 1410-1415) in 1412 een dwin
gende banvloek over hem uit. Op 6 juli
1415 eindigde Johannes Hus zijn leven op
de brandstapel. Op godsdienstig vlak was
Hus' nalatenschap blijvend. Het is bekend
dat Luther een groot bewonderaar van
hem was.
Huldrych Zwingli, geboren op 1 januari
1484 als zoon van een rijke boer in het
dorp Wildhaus, was een belangrijke