o
Bestuurszaken
Inhoud
1484 of het Raadsel van Zierikzee
2
Stichting
Oude Zeeuwse Kerken
Stichting
Oude
Zeeuwse
Kerken
3
Guus van Breugel'1
www.zeeuwsekerken.nl
Secretariaat: G.L.F. Sarneel, Herenstraat 22,
4331 JT Middelburg, tel. 06-51744318,
e-mail: glfsarneel@gmail.com
Donateursadministratie (nieuwe donateurs,
opzeggingen, adreswijzigingen)
Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ),
Postbus 49,4330 AA Middelburg, tel. 0118-670870,
rekeningnummer (IBAN) NL24 INGB 0000 0996 92
t.n.v. Stichting Oude Zeeuwse Kerken, Middelburg,
e-mail: sozk@scez.nl
Dagelijks bestuur
Mr. K.P.T.G. Flos, Graauw, voorzitter
G.L.F. Sarneel, Kapelle, secretaris
Drs. S. Jongepier, Middelburg, penningmeester
Ir. J.J.H.M. Molenaar, Kats, lid
Algemeen bestuur
Leden dagelijks bestuur (zie boven),
L.M. van der Gouwe, Kloosterzande
H. Klein Hesseling, Waterlandkerkje
Dr. H. Uil, Zierikzee
J.H.A. Vermin, Baarland
G. van der Wal, Kats
Redactiecommissie
L.M. van der Gouwe, Kloosterzande
Ing. C.M.J. de Jonge, Goes
Drs. J.P. de Jonge, 's-Gravenpolder
G.J. Lepoeter, Kapelle
Dr. H. Uil, Zierikzee
Mevr. drs. I.H. Vogel-Wessels Boer, Middelburg
Redactieadres
Drs. J.P. de Jonge, Schoorkenszandweg 29,
4431 PH 's-Gravenpolder, tel. 0113-649296
e-mail: j.p.dejonge@kpnplanet.nl
Bestellen bulletins
Van de meeste bulletins is nog een beperkt aantal
exemplaren verkrijgbaar bij L.M. van der Gouwe,
Hulsterweg 10,4587 EC Kloosterzande, tel.
0114-681909. De prijs is 2,00 per stuk exclusief
verzendkosten.
Frontpagina:
Icoon van de Maagd Maria met het kind Jezus.
(FotoT. Lepoeter-Boes.) Hoort bij het artikel: Een
Koptisch-Orthodoxe kerk in Zeeland
De Statutenwijziging van Stichting Oude
Zeeuwse Kerken en de daarmee gepaard
gaande wijziging van de statuten van
de plaatselijke stichtingen zijn nog niet
geheel verteerd. Er blijven vragen over.
Wie doet wat? Waar liggen de grenzen
van de verantwoordelijkheden? Dat zijn
zaken die zich in de praktijk dienen te
zetten. Het bestuur heeft dan ook in de
voorbije periode gekozen voor een bezoek
aan de plaatselijke exploitatiestichtingen.
Aldus kan het komen tot een evaluatie van
mogelijkheden en problemen. Daar kan
beleid op worden afgestemd.
Het blijkt steeds weer dat inzichten
wijzigen. Bijvoorbeeld: is het nodig om
een gebouw voor de volle 100% voor her
bouwwaarde te verzekeren? De premie van
de verzekering wordt daarop afgestemd.
Verder speelt de herbouwwaarde een rol
bij het bepalen van de hoogte van het
subsidiabele bedrag voor een instandhou
dingssubsidie voor een monument. Kan
de gemeentelijke overheid op grond van de
Erfgoedwet de restauratie van een monu
ment dat zwaar beschadigd is door storm
of brand afdwingen? En welke gevolgen
heeft het feit dat het monument niet voor
de volle 100% herbouwwaarde is verze
kerd (gesteld dat het mogelijk is om voor
een lager percentage te verzekeren, zonder
dat er sprake is van onderverzekering)
Halen wij uit de wijzigingen van de orga
nisatie het volle rendement De stich
tingen hebben alle een webstek. De ene
webstek wordt beter onderhouden dan de
andere. Van een gericht beleid om samen
op te trekken om de markt te bewerken is
nog geen sprake. De concerten en exposi
ties hebben plaats, maar van coördinatie
en gezamenlijk de markt bewerken blijkt
nog niet veel. Op dat terrein valt nog het
nodige te doen.
Verder wordt de Stichting nog steeds
gevraagd om mee te denken over een rol
om de problemen rond de Oostkerk in
Middelburg op te lossen. Het is vleiend
voor de Stichting. De Stichting heeft
een duidelijke visie op de mogelijkheden
en onmogelijkheden van een rol in dat
proces.
Met vriendelijke groet,
Het bestuur
Pag. 3 Guus van Breugel
1484 of het Raadsel van Zierikzee
Pag. 6 Kees de Jonge
Even voorstellen
Pag. 7 G.J. Lepoeter
Een Koptisch-Orthodoxe kerk in Zeeland
Pag. 13 L.M. van der Gouwe
Dendrochronologie (deel II)
Pag. 15 Kees de Jonge
Restauratiekwaliteit
Pag. 16 H. Uil
De hervormde kerk te Zonnemaire 150 jaar
Pag. 23 Jeroen van Westen en Anne Ausloos
Glansrijke avonturen
Pag. 26 Miel Erpelinck
Het Pels-orgel van Sas van Gent
De recente media-aandacht voor genderkwesties zal veel mensen positief zijn
opgevallen of juist met hoon zijn onthaald. Die gevoeligheid heeft te maken met
het gegeven dat iedereen in de westerse wereld door de eeuwen heen is geprogram
meerd om in de dualiteit tussen man en vrouw te denken, in goed en slecht, in links
en rechts. De knopen of ritssluitingen zitten op een mannenjas nu eenmaal anders
dan bij de dames. Het maakt de wereld overzichtelijk, het maatschappelijk verkeer
wordt gemakkelijker als iedereen intuïtief in de juiste richting navigeert, zo was
doorgaans het idee.
Links en rechts
Die archetypische programmering is dui
zenden jaren oud. Het komt in ieder geval
terug in de Bijbelse voorstellingen van
Adam en Eva (die op schilderijen in vaste
positie zijn afgebeeld). De rechterzijde,
de mannelijke kant (voor de kijkers links)
wordt geassocieerd met het goede (Latijn:
dextra) en de linkerzijde wordt verbonden
met het kwade (Latijn: sinistra). Sinister
heeft ook connotaties van duisternis en
ongrijpbaarheid. De associatie met Eva die
in de Hof van Eden van de slang de appel
aanneemt ligt voor de hand.
Juist in plechtstatige, ceremoniële zettin
gen komt dit links en rechts heel duidelijk
naar voren. Te denken valt aan een kro
ning of koninklijk huwelijk, maar ook aan
tradities binnen kerkgemeenschappen van
zeer diverse signatuur. Gedurende de Mid
deleeuwen schoven vrouwen uitsluitend
aan op de linkerflank.
Laatmiddeleeuwse en Vroegmoderne ker
ken waren verzamelplaatsen van memorie
cultuur waar de links-rechts oriëntatie van
rijke personen niet alleen tot uiting kwam
in de rituele positie van man en vrouw op
de zerk zelf (ongeacht hoe de lichamen in
het graf zelf waren gelegd), ook hun wa
pens volgden dat stramien als het wapen
van het echtpaar werden gedeeld in twee
heraldische helften. De man ligt dan voor
de kijker links (dus vanuit de overledene
rechts).
Tegenstrijdigheden
Datzelfde verwachtingspatroon moet op
de negenentwintigste augustus van 2013
hebben doorgewerkt in de archeologische
waarneming van het grafsteenfragment uit
de Nieuwe Kerk te Zierikzee.2 Het tijd
schrift Zeeuws erfgoed (nr. 4, 2013) meld
de althans dat op de enorme brok van 1.40
bij 1.20 meter een echtpaar uitgehouwen
stond. En op zich is dat niet zo gek, want
de onderste helft van de steen ontbrak.
Het zien van een lang gewaad bij de vrouw
had eventuele twijfel kunnen wegnemen.
Maar iets in mijn waarneming verzette
zich tegen de traditionele verwachting.
Het grote hoofd met de forse masculiene
kin van de rechter figuur (heraldisch
links, de positie voor de vrouw) en 'haar'
opvallende lengte ten opzichte van de
veronderstelde echtgenoot waren op zijn
minst atypisch. Beide figuren deden mij
aan rugbyspelers denken, waarbij ten ge
volge van de brede beschermende kleding,
het hoofd bijna op de schouders leek te
rusten. Een ander opvallend kenmerk was
dat de beide naast elkaar liggende figuren
gelijke pagekapsels hadden, zoals deze
rond 1500 bij mannen in de mode waren.
Mij begon het te dagen dat dit wel eens
twee mannen uit twee verschillende ge
slachten konden zijn. Zij voerden verschil
lende familiewapens.
Mensen van gelijke sekse kom je in Euro
pese context wel eens tegen op grafmonu
menten. Er zijn gevallen bekend uit En
geland, Zweden, Duitsland en Nederland
(o.a. te Gouda). Het voert te ver om daar
nu op in te gaan, maar het gaat dan om
bloedverwanten of een persoon met meer
dere huwelijkspartners. De Goudse casus
betreft twee priesters in de Sint-Janskerk.
Voorstelbaar is dat het daar om een gees
telijke broederschap gaat. Maar dat twee
mannen van verschillende families naast
elkaar zijn afgebeeld is een unicum. Ik
besloot met vriend en collega-heraldicus
Henk 't Jong uit Dordrecht eens pools
hoogte in Zierikzee te nemen.
Tóch twee mannen?
Bij aankomst leidde archivaris Huib Uil
ons naar de raadselachtige brok waar wij
ons installeerden met camera, papier,
tekengerei en niet te vergeten een natte
spons.
Traditioneel wordt een groot vel papier
over de plaat gelegd en wordt er met krijt
of grafiet een afdruk gewreven. Een mo
derner foefje werkt met vocht. Je neemt
een natte spons en dept daarmee over de
hogere delen van de steen. Als het om Bel
gische hardsteen gaat, worden de hogere
delen onmiddellijk donkergrijs tot zwart.
Reconstructie van het grafplaatfragment. (G. van Breugel, 2015.)
