8
9
J
Schildering met een voorstelling van de Maagd Maria met het kind Jezus, omgeven door engelen,
heiligen en profeten in een oude kloosterkerk in Egypte. Deze kunstvorm was de basis voor de
hedendaagse Koptische iconen, ontworpen door Isaac Fanous. (Foto P.A. van Doorn-Harder.)
bisschoppen. De kerk is lid van de Wereld
raad van Kerken, de Raad van Afrikaanse
Kerken en de Raad van Kerken in het
Midden-Oosten. De zetel van de kerk
bevindt zich in Cairo.
Orthodox
Het uit het Grieks afkomstige orthodox
staat letterlijk voor juiste aanbidding of
juiste leer. Het betekent dat de aangeduide
persoon of groep - in dit geval een Kerk
- onverkort vasthoudt aan de geërfde
leer van de betreffende stroming. Oor
spronkelijk waren alle kerken orthodox,
maar vanwege theologische, politieke en
culturele verschillen is daar verandering in
gekomen.
Tot de vijfde eeuw was er sprake van de
universele ofwel de Katholieke Kerk, die
in haar geheel op één en dezelfde leer was
gebaseerd. Deze universele kerk stond
onder leiding van de vijf apostolische
zetels, te weten de zetels van Jeruzalem,
Antiochië, Rome, Constantinopel en
Alexandrië. In het jaar 451 na Christus,
tijdens het vierde oecumenisch concilie,
ontstond het eerste schisma in de Kerk.
De Koptisch-Orthodoxe Kerk verwierp
de uitspraken van dit concilie, dat een
politieke overheersing van het Byzantijnse
rijk beoogde. Ten onrechte werd tijdens
dit concilie de Koptisch-Orthodoxe kerk
ook beschuldigd van het aanhangen van
de leer van Eutychus, het zogenaamde mo-
nofysitisme, volgens welke leer Christus
alleen de goddelijke natuur zou hebben
gehad.'
Dit concilie betekende tevens een defi
nitieve scheiding tussen de Kerk van het
Oosten en de Kerk van het Westen. De
Kerk van het Oosten wordt ook wel de
oriëntaals Orthodoxe Kerk genoemd. Dit
is een verzamelnaam voor de huidige Kop
tische, Syrische, Armeense, Ethiopische en
Eritreïsche Orthodoxe Kerken.
In het jaar 1054 ontstond opnieuw een
schisma, nu in de Kerk van het Westen.
Deze scheidde zich in de Rooms-katholie-
ke Kerk en de Oosters Orthodoxe Kerk,
ook wel de Byzantijnse Kerk genoemd.
Deze bestaat onder andere uit de Griekse,
Russische en Oost-Europese Orthodoxe
Kerken. In de zestiende eeuw scheidden
de Protestantse Kerken zich af van de
Rooms-katholieke Kerk.
Alle orthodoxe kerken zijn autocefaal,
wat betekent dat ze op bestuurlijk niveau
zelfstandig zijn. Dit hangt samen met
de veelal eigen nationale organisatie van
deze kerken. Ze hebben ieder hun eigen
patriarch. De patriarch is altijd een mon
nik en wordt gekozen uit de groep van
beschikbare monniken en bisschoppen.
De orthodoxe kerken verwerpen het idee
dat de paus onfeilbaar is. Conflicten over
de onfeilbaarheid en superioriteit van de
paus van Rome waren in principe politiek
en hebben uiteindelijk tot de breuk tussen
de orthodoxe en katholieke kerken geleid.
De Koptische tijdrekening
De Koptisch-Orthodoxe Kerk hanteert in
de vorm van de Koptische kalender - ook
wel de Alexandrijnse kalender genoemd
- een eigen tijdrekening. Als basis dient
de oude Egyptische kalender, die door de
maatregel van keizer Augustus (30 v. Chr.)
in de pas liep met de Juliaanse kalender.
Het Koptische jaar is de ongewijzigde
voortzetting van deze oude Egyptische
kalender en behield de onderverdeling
in drie seizoenen van elk vier maanden.
Bij de boeren in Egypte is deze kalender
nog steeds in gebruik om de verschillende
agrarische seizoenen te kunnen blijven
volgen. Kerkelijk worden de drie seizoe-
De Koptisch-Orthodoxe kerk aan de Biezelingsestraat te Kapelle. (Foto T. Lepoeter-Boes.)
Marmeren plaat aan de gevel van de kerk met
daarop informatie in het Nederlands en Ara
bisch over de inwijding door Paus Tawadros II
op dinsdag 5 mei 2015. (Foto D.A. Polderman.)
nen geëerd met bijzondere gebeden in de
liturgie. De Koptische kalender heeft 12
maanden van ieder 30 dagen en een der
tiende maand van 5 of 6 dagen, afhanke
lijk van het feit of het betreffende jaar een
schrikkeljaar is.
De Koptische jaartelling wordt gerekend
vanaf het jaar 284 Anno Domini. Dit
is het beginjaar van de heerschappij van
de Romeinse keizer Diocletianus, wiens
regering werd gekenmerkt door marteling
en massa-executies van christenen, in het
bijzonder in Egypte. Het Koptische jaar
wordt herkend aan de afkorting A.M. Dit
betekent Anno Martyrum, ofwel 'Jaar van
de Martelaren'. Het Koptische Nieuwjaar
valt volgens onze Gregoriaanse kalender
op 29 augustus, in een schrikkeljaar op 30
augustus. Volgens de Juliaanse kalender is
het Koptisch Nieuwjaar op 11 september,
in een schrikkeljaar op 12 september. In de
Koptisch-Orthodoxe Kerk (en in andere
orthodoxe kerken die de Juliaanse kalen
der volgen) valt de viering van Kerstmis
op 7 januari.
Iconen, verbeelding van een andere
werkelijkheid
Iconen zijn constante herinneringen dat
wij in de aanwezigheid van God leven en
te midden van een 'wolk van getuigen'. Ze
zijn niet stukjes kunst, maar juist ramen of
deuren naar de spirituele wereld. (Bisschop
Anba Arseny, Geschiedenis van de Kopti
sche iconografie).
Zoals in alle andere orthodoxe kerken is
ook in iedere Koptisch-Orthodoxe kerk
voor de bezoeker bij binnenkomst de
iconostase de onbetwiste blikvanger. Dit
is de houten wand die dienst doet als af
scherming van het altaar. De ruimte waar
het altaar staat, als zijnde het allerheiligste,
mag enkel door de priester, de diaken en
de altaardienaar worden betreden. Op de
voor de bezoeker zichtbare zijde van de
iconostase hebben een aantal iconen een
plaats gekregen. De altijd op hout ge
schilderde iconen die we in de Koptische
kerken vinden, representeren Christus, de
Heilige Maagd Maria, de apostelen en de
heiligen.
Geruime tijd is er sprake geweest van
een bepaalde mate van onderwaardering
voor de iconen en fresco's in de Koptische
kerken. Er was zelfs sprake van verval in
het decoreren van kerken. Het is aan Paus
Kyrillos VI te danken dat daar wezenlijke
verandering in gekomen is. Deze paus
bracht de kerk tijdens zijn bewind (1959
1971) in een nieuw tijdperk van spiri
tualiteit. Hij droeg de Koptische artiest
Isaac Fanous (1919-2007) op een artistiek
verantwoorde manier te zoeken voor het
maken van authentiek Koptische iconen.
Fanous is daar uitstekend in geslaagd.
Onder zijn leiding heeft zich een moderne
school voor iconenschildering ontwik
keld. De eerste behoefte voor nieuwe Kop
tische iconen in de twintigste eeuw was
om de kopieën van Europese schilderijen
die in veel kerken hingen te vervangen,
zoals bijvoorbeeld het Laatste Avondmaal
van Leonardo Da Vinei. Zijn ideeën ont
lenend aan de vroege traditie, ontwikkelde
Isaac Fanous een uniek Koptische stijl, die
eveneens acceptabel was voor de huidige
moslimomgeving. Die verbiedt namelijk
het afbeelden van mensen.
Koptische iconen tonen de heiligen op
een zodanige manier dat er weinig gelijke
nis is met levende mensen. De ogen zijn
bijvoorbeeld groot en wijd open en kijken
de toeschouwer recht in het gezicht om de
relatie tussen de heilige en de gelovigen uit
te drukken. Het is een teken van onbuig
baar geloof en een oproep aan de gelovige.
Dit is gebaseerd op de stijl van de vroege
christenen, zoals we die nog kunnen zien
op de dodenmaskers uit de vierde eeuw
A.D. die in graven in de Fayoum (Egypte)
zijn gevonden.
Met de trek van kopten naar landen bui
ten Egypte is de vraag naar iconen voor
de daar nieuw in gebruik komende kerken
sterk toegenomen. Veel nonnen en mon
niken specialiseren zich in het schilderen
van iconen. Dit mag namelijk niet zomaar
iedereen doen. Om een icoon te schilde
ren, moet men eerst een band opbouwen
met de afgebeelde heilige. Daarna vast en
O^bvigtt
Bxt voor onsU. Lmva
van ons aflen,
r God'
Moeder Marra, Moedor
Messtas
^5 HJ onze zonden
I P™*" Bszegend a
o» Vader en de Zoon
de HeHige Geest
m Volmaakte. ui
en
'"'"wtflcen Hem.
Koptisch transcriptie
O ne jato gon o msth-
mio nis eth o- wsav
fnte pol e-bo-oo, pie o
wai o-wai, kata
P®fran nem-in ratie
into po Eflrestos.
Affe epres fe-vien ie
*>*0000, O ten
m-neb-tireen tie
£e-0 tokos
ttfwnav en pen sober
mtev kan nen novie
nan evoi
Ge fes mam-of In ge
efjol nem (pshlrle nem
Pe ipnevma eth-o-
"aav [e Irenes In'ge
Weevol ten o-oshl em
mstentieonaas
Egyptisch transcriptie»
Tobahom befhaki-
kah ked-diesie heza
et-jawm, we kol
a bed min aAgle
me ha-bethom fie
EL Massie'h
Esh fa'a-ie fina je
sej-dat ne kot-lens
öt-'a-azra el-kid
dfsab Manam om
Jasso'a
Masste h min aAgle
Peza le-kei je-ghfer
«ne gata-ja-ne
Mobarak ante bel-
hakika me'aa Abie-ke
EL-Sa-le h Wel roe h
EL-koddoes le-erv
neke ateitta we ga|.
ks-lene a
Fragment van de liturgie in drie talen; links in het Nederlands,
naast in het Koptisch en het Arabisch. (Foto D.A. Polderman.)
■JL
fle.i
iL. iP-i, j-éj '.#?*-» >4*— j-oV-
.jyÜjJw
ii, dPIW ri&'f
De kanselbijbel in het Arabisch. (Foto T. Lepoeter-Boes.)
