Kerkvolk
Brede visie op toekomst kerkgebouwen
in Zeeland
Kerkvolk. Verhalen uit
de kerk
18
Kees van den Berge (SGP-Statenlid Zeeland)
Pieter Karman
Huib Uil
In heel ons land heeft de ontkerkelijking gevolgen voor het in stand houden van
kerkgebouwen. Voor sommige kerkbesturen is het moeilijk geworden om hun
kerkgebouw te behouden. Ook in de provincie Zeeland worden we hiermee gecon
fronteerd. Voor de Statenfractie van de SGP in Zeeland reden om te pleiten voor
een toegespitste aanpak om zoveel mogelijk beeldbepalende kerkgebouwen te
behouden in Zeeland.
Landelijk
Ruim twee jaar geleden is in de Tweede
Kamer al de bezorgdheid uitgesproken
over het toenemend aantal kerkgebouwen
dat wordt gesloten en dus aan de eredienst
onttrokken. Het huidige kabinet heeft dit
voorjaar besloten om geld te reserveren
om religieus erfgoed te beschermen. Er
is 325 miljoen euro beschikbaar voor
onderhoud, restauratie en renovatie voor
het totale culturele erfgoed. 30 miljoen
is beschikbaar voor een aantal kerken
met de status van rijksmonument, zoals
bijvoorbeeld de Domkerk in Utrecht en
de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Breda.
Dat het noodzakelijk is om goed na
te denken over het behoud van kerk
gebouwen laten de cijfers zien. Sinds
1975 zijn al 1.300 kerkgebouwen aan de
eredienst onttrokken, 300 daarvan zijn
gesloopt, 1.000 kregen een herbestem
ming. Onder de 300 kerkgebouwen die
gesloopt zijn, waren er ook die zeer beeld
bepalend en waardevol zijn geweest. En
hiervoor geldt: wat weg is, komt niet meer
terug!
Het kabinet wil echter ook kerkgebouwen
beschermen die geen rijksmonument zijn.
Gemeenten worden daarom opgeroepen
met een 'kerkenvisie' te komen. Er is zelfs
geld gereserveerd (13,5 miljoen euro) om
gemeenten te ondersteunen om zo'n plan
op te stellen.
Provinciaal
In de provincie Zeeland werd de gemeente
Sluis tot op heden het meest geconfron
teerd met sluiting van kerkgebouwen.
Ook andere gemeenten kwamen voor de
vraag te staan hoe om te gaan met kerkge
bouwen die niet meer voor kerkdiensten
worden gebruikt. Gelukkig zijn er ook
zeer mooie voorbeelden van particulier
initiatief in Zeeland om beeldbepalende
kerkgebouwen te behouden en een herbe
stemming te geven. Voorbeelden hiervan
zijn de Nieuwe Kerk in Zierikzee, de
Westerkerk in Goes en de Oostkerk in
Middelburg. Maar van de overheid wordt
ook wat verwacht.
Aan de provincie wordt vaak gevraagd om
financieel bij te dragen. Het gaat daarbij
soms om forse bedragen. In het geval
van de Oostkerk in Middelburg hebben
Provinciale Staten in september 2018
500.000 euro beschikbaar gesteld om,
samen met anderen, in totaal 2 miljoen
euro bij elkaar te krijgen. Dit om het lang
jarig onderhoud van deze kerk in Middel
burg te kunnen financieren.
Dit was mede de reden dat de SGP het
initiatief heeft genomen om als provincie,
samen met gemeenten, in kaart te brengen
welke andere beeldbepalende kerkge
bouwen mogelijk de komende jaren aan
de eredienst zullen worden onttrokken.
Ook de PvdA en andere fracties onder
kenden dit probleem.
De provincie verwacht dat de komende
jaren vaker om financiële hulp zal worden
gevraagd. Het onderhoud van kerken kost
veel geld. Provincie en gemeenten moeten
daarom goed kijken welke kerkgebouwen
in aanmerking komen voor steun. Daarom
moet er een overzicht komen, zodat bij
het Rijk gerichte verzoeken om subsidie
kunnen worden gedaan in 2019 en
volgende jaren.
Op 21 september 2018 hebben daarom
Statenleden Kees van den Berge (SGP)
en Ralph van Hertum (PvdA) een motie
ingediend. Deze motie is door alle fracties
van de Provinciale Staten van Zeeland
gesteund!
Als Provinciale Statenleden hebben we
geconstateerd dat verschillende kerkge
bouwen nauwelijks nog door de kerkleden
onderhouden kunnen worden. Daar
naast moet goed nagedacht worden over
herbestemming van een kerkgebouw,
zodat sloop voorkomen kan worden.
Veel mensen hebben een sterke binding
aan een kerkgebouw. Als kind ben je er
gedoopt, bezocht je daarna vele diensten,
je deed er belijdenis, bent er getrouwd en
was bij de rouwdienst begrafenis van
een dierbare. Je maakte deel uit van een
geloofsgemeenschap van mensen.
Kerkgebouwen vervullen dus een belang
rijke sociale functie in een dorp of stad.
Maar ook mensen zonder binding met
het geloof zijn vaak gehecht aan een kerk
gebouw. Het hoort bij de wijk in de stad,
het dorp waar je woont. Vanuit de verte
zie je de kerktoren al. Je kunt je Zeeland
niet voorstellen zonder al die kerktorens!
Bovendien hebben kerkgebouwen grote
culturele en historische waarde.
Een aspect dat vaak vergeten wordt, is
het behouden van klinkend erfgoed. We
hebben het dan over: torenklokken, caril
lons, torenuurwerken en kerkorgels.
In deze tijd roept het klokgelui bij
sommige mensen op zondagmorgen of
doordeweeks irritatie op. Het is daarom
nodig ook het luiden van klokken of
het spelen op het carillon als erfgoed te
erkennen. Zo ook de kerkorgels. Deze
horen onlosmakelijk bij een kerkgebouw.
Veel mensen luisteren met genoegen naar
het spelen van de beiaardier of de
organist.
Gelukkig is door de Stichting Cultureel
Erfgoed Zeeland (SCEZ) al veel voor
werk verricht. In het rapport Tussen
baksteen en beton (2016) heeft David
Koren de waarde en betekenis beschreven
van de Zeeuwse opbouwkerken. Veel
kerken in Zeeland dateren uit de weder
opbouwperiode (1940 - 1970) en hebben
op een enkele uitzondering na geen
monumentenstatus.
In dit rapport worden diverse aanbe
velingen gedaan. Een ervan is dat een
beschermingsgrond op gemeentelijk
niveau gewenst is. Een gemeentelijke
monumentenstatus kan voorkomen dat
wederopbouwkerken uit het straatbeeld
verdwijnen. Gemeenten moeten dus echt
aan de slag om beleid te ontwikkelen
voor behoud van beeldbepalende kerkge
bouwen.
Maar niet alleen de overheid is aan zet.
Ook burgers, kerkbesturen en maatschap
pelijke organisaties moeten zich sterk
maken voor deze categorie gebouwen,
aldus het rapport.
Lokaal
Dit najaar moeten de gemeenten aan de
slag. Gedeputeerde B.J. de Reu (PvdA)
heeft toegezegd dat de provincie de rol
op zich neemt om initiërend, stimule
rend en coördinerend aan het opstellen
van kerkenvisies door de gemeenten bij
te dragen. Opdat kerkgebouwen, als zij
aan de eredienst worden onttrokken, een
verantwoorde herbestemming krijgen.
In de op te stellen kerkenvisies moeten
aspecten van educatie, duurzaamheid en
versterking van sociale betrokkenheid
worden meegenomen.
In bijvoorbeeld Friesland en Noord-Bra
bant heeft men al ervaring met het
opstellen van plannen om kerkgebouwen
Dank aan mijn lieve vrouw en kinderen
voor het aanhoren van al mijn verhalen en
het uiteindelijke advies om ze maar op te
schrijven. Dat is de introductie die Pieter
Karman in zijn boek liet afdrukken. Het
was een verstandig advies. Wie op leeftijd
is gekomen en het een en ander heeft
meegemaakt, doet er goed aan zijn bele
venissen aan het papier toe te vertrouwen.
Of het rijp is voor een boek is weer een
ander verhaal.
Het is het tweede boek van Pieter Kar
man. Hij debuteerde met het boek Mee
smaek verteld. In die eersteling ging het
over zijn jeugd, zijn eerste jaren in Co-
lijnsplaat en zijn bakkerscarrière. Die
bracht hem in Middelburg, Renesse,
Zierikzee, Oude Tonge en 's-Heer Arends-
kerke. Behalve bij de oven was Pieter veel
te vinden op de orgelbank en daar begon
de kerkelijke carrière. De loopbaan als
schrijver begon in het regionale kerkblad
op Zuid-Beveland, de Kerkwijzer. Drie
jaar lang leverde hij daarvoor verhalen.
In dit boek zijn vijftig verhalen opgeno
men. Het gaat over dominees, kosters,
organisten en vanzelfsprekend ook het
kerkvolk. Met een vader die ouderling was
in de Gereformeerde kerk kwam Pieter
in aanraking met alles wat op kerkelijk
terrein te vinden is. Karman weet op een
te behouden. Daar deed zich dit probleem
al eerder voor.
Het is de bedoeling dat eind 2018 de
provincie Zeeland op eenduidige wijze,
samen met de provincies Friesland,
Noord-Brabant en Noord-Holland, de
plannen indient bij het rijk.
In de nog op te stellen Omgevingsvisie
gaat de provincie beleid formuleren
om religieus erfgoed zoveel mogelijk te
behouden, omdat kerkgebouwen een
belangrijke functie hebben in de openbare
ruimte, ze zijn immers dominant in het
landschap aanwezig en vaak een herken
ningspunt voor inwoner en toerist!
Voorjaar 2019 moet er een voorstel liggen
vanuit Gedeputeerde Staten welk budget
VERHALEN UIT DE KERK
aangename manier zijn lezers te vermaken
en elke lezer zal zich er vroeg of laat op
betrappen dat zijn lippen veranderen in
een glimlach. Bovendien zal dat eerder
'vroeg' dan 'laat' zijn.
Karman neemt ons mee naar de kerkge
bouwen en als geen ander heeft hij daar
het overzicht. Vanuit zijn hoge positie
achter het orgel kijkt hij neer, zelfs op
de dominee. Bovendien had hij op een
nodig is voor behoud van religieus erfgoed
in Zeeland. Ook moeten gemeenten dan
aangeven welke subsidiebedragen men
bij het rijk wil aanvragen en voor welke
kerken dit dan geldt.
Als naast de inzet van de kerkbesturen,
vele kerkleden en andere particulieren
(die tijd, energie en geld besteden om een
kerkgebouwen te onderhouden), ook de
verschillende overheden en andere maat
schappelijke organisaties hun verantwoor
delijkheid nemen, dan kunnen we samen
vele beeldbepalende kerkgebouwen in
Zeeland behouden.
andere manier de leiding, want Karman
was ook actief als dirigent van kerkkoren.
Organist was hij vijftig jaar, dirigent veer
tigjaar. Karmans belevenissen als muzi
kale mentor van de gemeente vertalen
zich bijvoorbeeld in een bijdrage over de
trappen naar het orgel die eindigt bij zijn
eigen orgel, in de Petruskerk in 's-Heer
Arendskerke.
Ook allerlei andere kerkelijke bijzonder
heden worden met vermaak opgedist.
Zoals die trouwe kerkbezoekster die
bij het uitgaan van de kerk de dominee
bedankte voor zijn ernstige woorden. Ze
zei tegen hem: Ik keek zo links en rechts en
dacht: Dat is weer mooi gebracht. Het was
een verstandig predikant want hij zei: Dat
hebt u goed bemerkt mevrouw, de preek was
juist voor jou! Ernst en een vleugje humor
gaan hier samen, met tussendoor allerlei
passages en mensen uit de Bijbel.
Het is ook een leerzaam boek. Wie mocht
denken dat V.D.M. betekent Verbi divine
minister (dienaar van het Goddelijke
Woord) komt dankzij Pieter Karman te
weten dat het ook vertaald kan worden
als: Visser der mensen.
Pieter Karman, Kerkvolk. Verhalen uit de
kerk, Uitgeverij Boekscout, Soest 2017,
164 p., ISBN 9789402238969, 18,99.
