Onderhoud aan de Hervormde kerk te Waterlandkerkje Kees de Jonge
22
Links; Een vergelijkbare
combinatie van pijlen,
vuurslag en schild met Jeru-
zalemkruis is ook te vinden
op het vroeg zestiende-
eeuwse gewelf in de Grote
Kerk te Naarden.
Rechts: Beschilderde kolom
in de Rode Kapel van de
Sint Gertrudiskerk te Ber
gen op Zoom, vermoedelijk
eind zestiende-eeuws.
W.H.P. Scholten, Muurschilderingen in Zeeuw
se kerken, in; Bulletin Stichting Oude Zeeuwse
Kerken1999.
C.J.A.C. Peeters e.a., Bijdragen tot de geschie
denis van de Sint-Gertrudiskerk, in; Bergen op
Zoom gebouwd en beschouwd, 1987, p. 175-177,
via Kerkcollectie digitaal, Catharijne convent.
Jan van Tuin, De gewelfschilderingen in de
Grote Kerk, in; De Omroeper, maart 2003, p. 9.
http//stich tingvijverberg.nl/Downloads/
Omroeper_200301_LR.pdf).
Inventaris Archief Sint-Maartensdijk.
Noten
1. Kerkrekeningen 1596/1597, p. 5 en 6.
2. Archief Rijksdienst Cultureel Erfgoed {des
tijds Rijksdienst voor Monumentenzorg).
3. Scholten, p. 7.
4. Van Ham 1989, p. 23-24.
5. Van Ham 2011.
6. In;'INVENTARIS VAN HET ARCHIEF
VAN DE STAD EN GEMEENTE SINT
MAARTENSDIJK 1577-1936' is het
volgende gevonden; 'D. ARCHIEF VAN
HET KLOVENIERSG1LDE, 1635 -
1644.
In de jaren waarover de stukken van dit
schuttersgilde lopen, waren de meeste
oude officiers ende veele gildebroeders reeds
overleden en niet door nieuwe vervangen,
zodat de rekening alleen is opgemaakt tot
decharge van den rendant en afgehoord
door den drost van Sint-Maartensdijk als
opperdeken, den burgemeester als gezwo
rene en door den substituut-schout, het een
en ander totdat by nieu octrooy offie andere
gevouchelijcke herstellinge deser broederschap
zalvoorsien zijn. Het laatste heeft echter
nooit meer plaats gehad...'
deze kolom had staan. Uiteraard moet
daarbij bedacht worden dat dergelijke
altaren katholiek waren en dat deze na de
Reformatie vervielen, inclusief de bijbeho
rende voorstellingen (die werden overge
schilderd). De veronderstelling dat tegen
de kolom een altaar heeft gestaan, zou
kunnen betekenen dat aan de onderzijde
geen of een afwijkende schildering aanwe
zig was (in aansluiting op het altaar). Dit
zou een verklaring kunnen zijn voor het
vermoeden (bij de onderzoeken in 1976
en 2016) dat de onderste zone mogelijk
een andere laagopbouw en een afwijkende
tekening liet zien. Ook zijn bij deze on
derzoeken restanten van rode verf aange
troffen, mogelijk als achtergrondlaag.
Schuttersgilde
Dat er inderdaad een schuttersgilde in
Sint-Maartensdijk bestaan moet hebben,
blijkt uit een archiefinventarisatie van
de stad en gemeente Sint-Maartensdijk.
Daarin is sprake van het archief van een
Kloveniersgilde uit de jaren 1635-1644.6
Dit schuttersgilde heeft in de eerste helft
van de zeventiende eeuw opgehouden
te bestaan. Dit neemt niet weg dat het
juist daarvoor, in de zestiende eeuw, een
actieve broederschap heeft kunnen zijn.
Daarbij moet opgemerkt worden dat Sint
Sebastiaansgilden over het algemeen voor
de handboogschutters waren en dus geen
kloveniersgilden. Deze bestonden pas na
de uitvinding van het buskruit (een klover
was een musketgeweer). Het kan echter
zijn dat een Sebastiaansgilde waar eerst
de handboog gehanteerd werd, overging
in een kloveniersgilde. Dit gebeurde bij
voorbeeld bij het Sebastiaansgilde in Den
Haag.
Tot slot
Hoewel er dus weinig te vinden is over
een Sebastiaansgilde in Sint-Maartensdijk,
zou dit een plausibele verklaring voor de
beschilderde kolom kunnen zijn. Nader
onderzoek naar de schildering zou hier
over mogelijk meer duidelijkheid kunnen
bieden. Ook een verdere vergelijking met
de voorbeelden in Bergen op Zoom en
Antwerpen kan interessant zijn, ook voor
meer informatie over de rode ondergrond.
De auteur houdt zich aanbevolen voor
alle extra informatie over dit onderwerp.
Bronnen
Willem van Ham, 'Raadsels' rondom een rode
kapel in: De Waterscljans, 1 juni 1989,
p. 18-25 (http://periodieken.westbrabantsar-
chief.nl/issue/DWS/1989-06-01 /edition/0/
page/2)
Willem van Ham, Het blazoen van Sint Sebas-
tiaan, in; Gildekrant St Sebastiaan Bergen op
Zoom Jaargang 212011-2012, p. 3-10 (http://
www.stsebastiaanboz.nl/krant/krant-2011-q4.
pdf)
Het kleine kerkje in Zeeuws-Vlaanderen is in 1674 gebouwd in de Generale Prins
Willempolder die omstreeks 1650 werd aangelegd. De kerk die in 1708 door brand
werd getroffen, is in 1713 herbouwd en later voorzien van een dakruiter. Het uur
werk in deze dakruiter dateert van 1847. Het kerkje werd in de jaren 1956-1958
gerestaureerd.
In 2001 werd het kerkje gekocht door de Stichting Oude Zeeuwse Kerken. In het
gebouw wordt gekerkt door de protestantse streekgemeente de Verbinding en er
worden regelmatig concerten in gehouden. Er zijn per jaar gemiddeld twee a drie
begrafenissen en twee a vier huwelijken. Ook worden er tentoonstellingen gehou
den, meestal gedurende een week en dan vooral in de zomermaanden.
In 2006 was al sprake van een slechte staat
van de constructie van de dakruiter op
het dak. Een brandbrief destijds van de
Stichting Oude Zeeuwse Kerken aan de
Gemeente Sluis mocht toen echter nog
geen soelaas bieden. Door een subsidie
aanvraag aan het Rijk, de 'Subsidieregeling
instandhouding monumenten' kwamen in
2011 de benodigde middelen beschikbaar
via een 'Periodiek Instandhouding Plan'
voor de jaren 2012 t/m 2017.
In dit onderhoudsplan werden de priori
teiten qua herstel verdeeld over de jaren.
Met als meest urgent herstel de dakruiter,
de steunberen aan de noordgevel en het
herstel van het pleisterwerk aan de bin
nenzijde van deze wand. De werkzaam
heden werden uit het onderhoudsbestek
gelicht en apart aanbesteed. Bouwbedrijf
Van de Linde bleek de laagste inschrijver.
Het herstel van de dakruiter bleek ingrij
pend. Toen het torentje in de steiger stond
kon bekeken worden in hoeverre het ver
val was ingetreden. Het houtwerk was op
een aantal plaatsen ingerot en werd, waar
mogelijk, traditioneel hersteld met hout
en met epoxy en fiberglasstaven. Loden
bekledingen werden vervangen en het plat
in de toren opnieuw bekleed. De leibe
dekking van het spitsje werd vervangen.
De bronzen klok in de dakruiter was ge
scheurd. Door Koninklijke Eijsbouts werd
de klok hersteld en het uurwerk weer op
orde gebracht. Duivenwering werd aange
bracht en de bliksemafleiders opnieuw ge
monteerd. Als laatste is tenslotte de haan
opnieuw verguld. AJ met al was het herstel
van de dakruiter dus een hele klus."
Niet alle benodigde herstel kon hierdoor
binnen dit onderhoudsplan worden uit
gevoerd. Onder diverse kerkvensters was
scheurvorming (haarscheuren) in het
pleisterwerk zichtbaar. Ook horizontaal
was enige scheurvorming in de langsgevel
aan de binnenzijde waarneembaar. Voeg
werk van enkele afzaten (de afwaterende
delen van steunberen) was uitgespoeld.
Het voegwerk van de natuurstenen pla
vuizen vloer in de kerkzaal kwam los of
verzandde op enkele plaatsen en zo meer.
Onderhoud houdt nooit op.
Er is in 2017 dan ook opnieuw een sub
sidieaanvraag ingediend voor de jaren
2018 t/m 2023 op basis van een Periodiek
Instandhouding Plan. Ook dit plan is
gehonoreerd en in de afgelopen maanden
is door Aannemingsbedrijf Leenhouts
de versleten bitumen bedekking van het
lessenaardak van de consistorie vervangen
door een zinken roevendak en is een groot
deel van de kerkzaal opnieuw gestuka-
De hervormde kerk met de aangebouwde consistorie. (Foto's: Rothuizen Architecten Stedenbouwkundigen.)
