I::::
1F:
Bestuurszaken
Inhoud
De toren van de Grote of Maria Magdalenakerk
Stichting
Oude Zeeuwse Kerken
Stichting
Oude
Zeeuwse
Kerken
--
www.zeeuwsekerken.nl
Secretariaat: G.L.F. Sarneel, Herenstraat 22,
4331 JT Middelburg, tel. 06-51744318,
e-mail: glfsarneel@gmail.com
Donateursadministratie (nieuwe donateurs,
opzeggingen, adreswijzigingen)
Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland (SCEZ),
Postbus 49,4330 AA Middelburg, tel. 0118-670870,
rekeningnummer (IBAN) NL24 INGB 0000 0996 92
t.n.v. Stichting Oude Zeeuwse Kerken, Middelburg,
e-mail: sozk@scez.nl
Dagelijks bestuur
Mr. K.P.T.G. Flos, Graauw, voorzitter
G.L.F. Sarneel, Kapelle, secretaris
Drs. S. Jongepier, Middelburg, penningmeester
Ir. J.J.H.M. Molenaar, Kats, lid
Algemeen bestuur
Leden dagelijks bestuur (zie boven),
L.M. van der Gouwe, Kloosterzande
H. Klein Hesseling, Waterlandkerkje
Dr. H. Uil, Zierikzee
J.H.A. Vermin, Baarland
G. van der Wal, Kats
Redactiecommissie
L.M. van der Gouwe, Kloosterzande
Ing. C.M.J. de Jonge, Goes
Drs. J.P. de Jonge, 's-Gravenpolder
G.J. Lepoeter, Kapelle
Dr. H. Uil, Zierikzee
Mevr. drs. I.H. Vogel-Wessels Boer, Middelburg
Redactieadres
Drs. J.P. de Jonge, Schoorkenszandweg 29,
4431 PH 's-Gravenpolder, tel. 0113-649296
e-mail: j.p.dejonge@kpnplanet.nl
Bestellen bulletins
Van de meeste bulletins is nog een beperkt aantal
exemplaren verkrijgbaar bij L.M. van der Gouwe,
Hulsterweg 10,4587 EC Kloosterzande, tel.
0114-681909. De prijs is 2,00 per stuk exclusief
verzendkosten.
Op enig moment in de zomer van dit jaar
kregen leden van het dagelijks bestuur te
horen dat leveranciers hun beklag deden
over het niet betalen van rekeningen. Uit
ruggenspraak met de administrateur bleek
dat de administratie geen facturen van
leveranciers ontving. In diezelfde periode
kwamen er klachten binnen over de on
voldoende kwaliteit van de webstek van de
Stichting Oude Zeeuwse Kerken.
Met de webbeheerder hadden wij over
legd over het 'upgraden' van de webstek.
De webbeheerder was voor zichzelf tot
de conclusie gekomen dat hij wilde stop
pen met het bouwen en onderhouden
van webstekken. Inmiddels was de man
verhuisd van Middelburg naar Maarn. Hij
heeft zonder ons daarvan in kennis te stel
len de webstek uit de lucht gehaald.
De ontstane situatie geeft ons de gelegen
heid om de webstekken van SOZK en alle
exploitatiestichtingen ineen te schuiven.
Enige haast bij het herstellen van de mo
gelijkheid tot digitale communicatie is wel
geboden, niet alleen omdat de bezoeker
van de webstek niet teleur mag worden ge
steld, maar ook omdat wij gehouden zijn
de jaarcijfers en de statuten van SOZK te
publiceren, een ANBI-voorwaarde.
Zoals u uit eerdere verslagen heeft kun
nen opmaken wordt de administratie van
SOZK inmiddels gevoerd door KKA,
Kantoor der Kerkelijke Administraties,
te Amersfoort. Het heeft tijd gekost om
de rekening courant verhouding tussen
SOZK en de diverse exploitatiestichtin
gen, in het bijzonder de stichting Zierik
zee, aaneen te sluiten. Het probleem is
achterhaald: dubbele betaling van nota's
en verkeerde boekingen.
In de voorbije maanden heeft het dagelijks
bestuur overlegd met de besturen van de
exploitatiestichtingen om te achterhalen
hoe de reorganisatie in de praktijk uit
werkt.
Frontpagina:
Kapconstructie van de Hervormde kerk van
Waterlandkerkje. (Foto: Rothuizen Architecten
Stedenbouwkundigen.)
Een eventuele overname van de Oostkerk
te Middelburg door SOZK lijkt uitge
sloten. De eigenaresse van het gebouw
geeft aan de beoogde overnamekandidaat,
NMo, steeds weer uitstel om aan de eisen
die zij stelt te voldoen.
De overname van de kerk Graauw is nog
steeds in onderzoek. De architect, die op
dracht heeft de mogelijkheid van het her-
bestemmen van de kerk te onderzoeken,
dient zijn rapport eind november over te
leggen aan zijn opdrachtgever, het kerk
bestuur van de parochie Heilige Maria
Sterre der Zee te Hulst. Ongetwijfeld zal
de architect zich uidaten over de restau
ratie van de kerk en de daarmee gemoeide
kosten, naast de kosten die enig concreet
herbestemmingsplan met zich brengt.
Met vriendelijke groet,
Het bestuur
Pag. 3 Karei-Jan Kerckhaert
De toren van de Grote of Maria Magdalenakerk
Pag. 8 Ben Veldstra
Geheimzinnige tekens op oude muren
Pag. 12 Frangois van der Jeught
De beiaard van de Grote of Maria Magdalenakerk
in Goes in 1914
Pag. 18 Kees van den Berge
Brede visie op toekomst kerkgebouwen in Zeeland
Pag. 19 Huib Uil
Kerkvolk. Verhalen uit de kerk
Pag. 20 Renate Pekaar
Een kleurrijke kolom en een pilaar met pijlen in
Sint-Maartensdijk
Pag. 23 Kees de Jonge
Onderhoud aan de Hervormde kerk te Waterland
kerkje
Pag. 26 L.M. van der Gouwe
Dendrochronologie (deel III)
Karei-Jan Kerckhaert
Wie vanaf de Zusterstraat het centrum van Goes binnenkomt, kan niet om haar
heen, de Grote of Maria Magdalenakerk (afbeelding 1). Sinds de herinrichting
van de Zusterstraat en de Singelstraat in 2007/2008 ligt ze als een kolos in een net
groen grasveld. Waarschijnlijk is op ongeveer dezelfde plaats in de tweede helft van
de twaalfde eeuw voor het eerst een klein kerkgebouw verrezen." Wellicht nadat
een voorloper van het huidige Goes en mogelijk de bijbehorende kerk verdronken
was in de stormvloed van 1134.2>
bouwde men wellicht aan het begin van
de veertiende eeuw aan de westzijde
van het gebouw een toren (I). Op meer
plaatsen stond een dergelijke toren los
van de kerk; de bedoeling was dat het
bedehuis tot aan de nieuwe toren zou
worden uitgebreid. Iets dergelijks wordt
ook in Goes vermoed.4' Opvallend is dat
aan het einde van de veertiende eeuw, in
1384, op een plaats ten noorden van de
kerk een losstaande lage klokkentoren
verrijst. De logica hiervan ontgaat ons.
Deze toren bleef tot circa 1660 staan; hij
werd na de Reformatie regelmatig door
de hervormde gemeente onderhouden.5'
In 1423 consacreert wijbisschop Matthias
van Budua de toren en het achterste gedeelte
van de kerk. Blijkbaar had uitbreiding
van de kerk plaatsgevonden, om die meer
aan de nieuwe status van stad tegemoet
te laten komen. Daar hoorde ook een
nieuwe toren bij. Voorbijgaand aan de
functie van de losse klokkentoren was
ergens aan de westkant van het gebouw
een nieuwe toren (II) opgetrokken; de
oude uit de vroege veertiende eeuw heeft
men hiervoor afgebroken. Het fundament
Van de eerste kerk aan de Singelstraat
en haar vroegste ontwikkeling weten we
niets. De belangrijkste reden hiervoor is
dat archeologisch onderzoek in de kerk
nog nooit heeft plaatsgevonden.3' De
ontwikkeling van het gebied rondom
de kerk is in 1994, 2007 en 2008, bij de
herinrichting van de ruimte rond de kerk,
wel archeologisch onderzocht. Hierdoor
kan de ontwikkeling voor de periode na
de zestiende eeuw worden aangevuld
(afbeelding 2).
In deze bijdrage zal op één aspect van
de ontwikkeling van de kerk vanaf de
zestiende eeuw dieper worden ingegaan,
namelijk de toren van de Grote kerk. Wat
daarbij opvalt is dat deze ontbreekt. Dit is
echter niet altijd het geval geweest.
De stand van het onderzoek
Wat weten we over de torens bij de kerk?
Aanvankelijk zal de eerste dorpskerk van
Goes, daterend uit de tweede helft van de
twaalfde eeuw, een bescheiden zaalkerk
zijn geweest, vermoedelijk zonder toren.
Evenals bij kerken in naburige dorpen
van de oude toren (I) bleef, zoals later zal
blijken, onder de grond zitten. Dekker
meent dat de in 1423 ingewijde toren aan
de westkant van de kerk heeft gestaan, wat
een zeer waarschijnlijke plaats is. Diverse
plaatsbepalingen van huizen uit het begin
van de zestiende eeuw verwijzen naar
deze tweede kerktoren. Om onbekende
redenen brak men deze toren af rond
1530, en werd in 1534 begonnen aan
een nieuwe kerktoren (III), die beter zou
passen bij de fors uit de kluiten gewassen
stadskerk. Hiervoor zijn de fundamenten
van toren I en toren II weggebroken. Na
vijfjaar bouwen stagneerde dit bouwpro
ject. Toren III is nooit voltooid en op een
onbekend moment afgebroken.
Omtrent de bouw van de toren (III),
hebben we uit het laatste kwart van de
achttiende eeuw een vermelding uit een
handschrift van schepen P.A. Boreel de
Mauregnault." Hij beschrijft hierin een
sindsdien verloren gegane stadsrekening,
waarin sprake is van de bouw van een
2de helft
12e eeuw
2de helft
13e eeuw
- t*
14de eeuw
Begin
15de eeuw
15de-16de eeuw
2. Hypothetische ontwikkeling van de kerk van
Goes vanaf de twaalfde tot de zestiende eeuw.
(Uit: Dekker 2002, afb. 29 en 193).
1. De Grote of Maria Magdalenakerk in Goes. (Foto: Krinkle, Wikipedia.)
