11
10
Kloetinge en Kruiningen, alle op Zuid-
Beveland.
De kerk van Aagtekerke is genoemd naar
Sint Agatha, de beschermheilige tegen
vuur die ook patrones was van vele vrou
welijke beroepen. Hier zijn zowel op de
noord- als zuidzijde metseltekens aange
bracht. Aan de noordzijde zitten boven
aan twee in vieren gedeelde ruiten met
daaronder twee maalkruisen.
Op de zuidzijde van de toren zien we
onder meer het calvariekruis, een in vieren
gedeelde ruit en ook een maalkruis.
Ook de Johanneskerk van Kruiningen, de
Geerteskerk van Kloetinge en de Onze-
Lieve-Vrouwe Kerk in Kapelle dragen
maalkruisen. Soms is het een beetje zoe
ken waar ze zijn aangebracht. Zo blijkt
het maal teken van de Johanneskerk achter
een aangebouwd huisje te zitten. En voor
de maalkruistekens van de Geerteskerk,
genoemd naar Sint Geertruida, bescherm
ster tegen ratten- en muizenplagen, moet
je helemaal aan de achterkant van de toren
zijn. Een wonderlijke plek, want normaal
gesproken zitten metseltekens daar niet.
Vruchtbaarheid
Een teken dat ook veel in de metseltekens
voorkomt is de ruit. De ruit stamt
hoogstwaarschijnlijk af van de ing-rune
en kan geïnterpreteerd worden als een
gestileerd vrouwelijk geslachtsorgaan.
Al bij heel vroege culturen kom je
dit zinnebeeld tegen. Mogelijk dat
Germaanse volkeren deze tekens in
christelijk Europa hebben geïntroduceerd
en dat ze daar in een afgezwakte betekenis
zijn blijven bestaan. Oorspronkelijk
had het 'ritsen' van de ing-rune de
Biggekerke.
Zo zien we het maalteken in het stadswa
pen van Amsterdam, in drievoud boven
elkaar. Driemaal was het ultieme getal met
de sterkste zeggingskracht.
Om het maalkruis te zien, moeten we naar
Walcheren en Noord- en Zuid-Beveland
gaan. We komen ze tegen in de oude
kerk van Aagtekerke op Walcheren en
op de muren van de kerken van Kapelle,
Vlissingen, renaissancepandje.
Renesse, dorpskerk.
bedoeling de goden gunstig te stemmen
om vruchtbaarheid te bevorderen en de
bevolking nageslacht te geven.
We zien de ruit op de stadspoorten van
Zierikzee, maar ook op diverse kerkmu
ren. Een voorbeeld is het koor van de kerk
van Biggekerke met meerdere ruit-tekens.
In musea kun je zien dat de ruit in de mid
deleeuwen veelvuldig voorkwam en vaak
zichtbaar was op meubels, gebruiksvoor
werpen, sieraden, borduurwerk. De ruit is
ook één van de tekenen van het kaartspel
dat rond 1500 erg populair werd in Frank
rijk. Het verband met vrouwelijkheid is
steeds aanwezig. Zo hadden vrouwelijke
wapenschilden in de Middeleeuwen vaak
een ruitvorm. Voor gehuwde vrouwen
was dat - ongeveer vanaf de zeventiende
eeuw - dikwijls een ovale vorm. Ook de
uithangbordjes van vroedvrouwen kenden
nog lang een ruitvorm.
Toverknoop en vuurslag
Voorts kunnen we nog tekens zien zoals
de toverknoop en de vuurslag.
Het teken dat de naam toverknoop heeft
meegekregen, verwijst naar een touw dat
in elkaar gevlochten is zonder begin of
eind. (denk bijvoorbeeld ook aan de kra
keling of het cijfer 8).
Rondhangende geesten zouden geobse
deerd zijn door het feit dat iets geen begin
of eind heeft en daardoor zou het de gees
ten van het huis weghouden.
De vuurslag is een handzaam gereedschap,
waarmee je vonken van vuursteen kunt af
slaan. De connotatie met vuur wijst er op
dat het teken het huis moest vrijwaren van
schade door onweer en bliksem. We zien
het teken ook in het centrum van onze
Militaire Willemsorde, of in de keten van
het Gulden Vlies.
De kerk bracht natuurlijk ook zelf symbo
liek mee naar hier. Het hart met de spitse
punt wordt pas in de zestiende eeuw gelei
delijk zichtbaar. Op muren aangebracht,
zien we het vooral in de zeventiende eeuw,
als katholieke boeren de traditie van met
seltekens nog een tijdje voortzetten.
Behalve het hart, heb je ook de kelk, het
IHS-teken en het calvariekruis.
In ons land treffen we in de noordelijke
provincies praktisch geen metseltekens
aan. De kerken daar waren gebouwd vóór
1350 en hoefden nooit meer vergroot. We
treffen ze ook aan in de landen om ons
heen. We zien ze in Vlaanderen en Noord
Frankrijk. Ook soms in Engeland en
Duitsland op plaatsen waar men baksteen
Militaire Willemsorde. als bouwmateriaal gebruikte.
Hulst, refugiehuis, hart.
De meest voor de hand liggende reden
van het aanbrengen van deze tekens is het
algemene gevoel van onveiligheid. Tegen
geesten en demonen wist men zich slecht
te weren.
Kennen wij dat soort gevoel dan totaal
niet meer? Er is nog een rudimentair ge
baar over: bijvoorbeeld als je beweert: ik
ben dit hele jaar nog geen enkele keer ziek
geweest... Oei, even afkloppen!
Noot
1Een stiepel is een sluitstijl voor dubbele
(schuur)deuren. Stiepeltekens dienen als
versiering van de stijl. Gewoonlijk bestaat
het stiepelteken uit de vorm van een X
of zandloper die in het hout is gekerfd of
gegutst. Men ziet dit veel aan authentieke
boerderijen in de Achterhoek en Twente.
BELEID
TROUW
