if if
1M'
y.
F 44. 2 rMtt
A* I W W W, Z I
f s
rV jr 27*27 e f*
at m 4
77 c* c A* A G* -/• m
4
Wi
F
14
Op een schets van een deel van de kroon,
schouder, mantel en slagring van de grote
C-klok noteerde Vissers de afmetingen.
Vervolgens citeerde hij enkele relevante
fragmenten uit de instructies voor de
organist en klokkenist van 14 juni 1760,
die de stadsmagistraat van Goes had uit
gevaardigd. Deze instructie zou hij later
in extenso opnemen in zijn uitgave van
1935."
In zijn naschrift in de brief vermeldde
Hendrik Vissers dat hij foto's van de
beiaardklokken had laten maken, omdat
er geen van bestonden. Op de keerzijde
had hij notities aangebracht. Zelf vond
hij de opnamen niet zo geslaagd, schreef
hij, omdat de ruimte in de toren weinig
mogelijkheden bood om mooie foto's te
nemen. Daarbij was er te veel licht en het
toestel van de fotograaf te groot. De foto's
had hij bij de brief ingesloten. Ze bleven
helaas niet samen met de brief bewaard in
het Mechels Stadsarchief.
Hendrik Vissers besloot zijn naschrift
in zijn acht pagina's lange brief met de
vermelding op welke dagen en uren hij de
beiaard van Goes bespeelde.
Nawoord
Dankzij de toevalsvondst van de brief uit
1914 van Hendrik Vissers, stadsklokkenist
van Goes, in het grotendeels ongeïnven
tariseerd archief, bewaard in het Mechels
Stadsarchief, wordt de turbulente geschie
denis van de beiaard(en) van Goes op een
merkwaardige wijze aangevuld.
Omdat Hendrik Vissers zijn antwoord
op de vraag van Edward de Keyser bij
zonder ter harte had genomen, krijgen we
vandaag (2018), ondanks dat foto's van
de toenmalige beiaardklokken verloren
gingen, meteen de momentopname van de
toestand in 1914 van de historische bei
aard en zijn inrichting in de toren van de
Grote of Maria Magdalenakerk.
Dat Hendrik Vissers begaan was met 'zijn'
beiaard blijkt onmiskenbaar, zowel uit
zijn publicatie van 1935, als uit zijn brief
van 1914, die kan beschouwd worden als
een eerste vingeroefening. De uitgave van
1935 kreeg overigens dezelfde structuur
als de inhoud van zijn brief.
Vandaag kunnen we alleen maar vermoe
den hoe Hendrik Vissers in 1943 - in het
33ste jaar van zijn beiaardierschap van
Goes - de verwijdering van 'zijn' beiaard
en meteen het definitieve einde van zijn
beiaardierschap heeft ervaren.
BIJLAGE: Brief van stadsbeiaardier
Hendrik Vissers
Pagina 1
H. Vissers
2 jul. 1914
Goes.
Den Weledelen Heer
E. de Keijser
Auwegemvaart 15 Mechelen.
Hooggeachte Heer,
In de eerste plaats hartelijken dank voor
Uw vriendschappelijk schrijven, ook voor
het beiaardboekje.
Hieronder geeft ik nu zooveel als ik heb
kunnen verzamelen, door meten en zoo
voort.
Oudheidkundige mededeelingen zal ik
zoo mogelijk, nog wel eens met mijnen
vriend, den stads-bibliothecaris en archi
varis nasporen, maar ze vorderen zeer veel
tijd!
Beiaard van de St. Magdalena-kerk
(Groote Kerk) te Goes.
Oudheidkundige mededeelingen onvol
ledig
Het is niet bekend of er vóór den brand
van 11 september 1618 een klokkenspel
was. Na dien brand, waardoor de toren
(Westzijde van de kerk) afbrandde, (deze
is niet meer herbouwd) werd op de kerk
een zoogenaamde "dakruiter" of "kruisto-
ren" middenop gezet, waarin ruimte voor
een klokkenspel, waaraan 6000 gulden
werd besteed.
Korten tijd na den herbouw, die door
Antwersche kunstenaars en bouwlieden
verricht is, kwam ook het klokkenspel in
dien toren. Waarschijnlijk in ongeveer
1624, hoewel er uit dien tijd geen klokken
meer aanwezig zijn.
Beschrijving van het uurwerk
Het uurwerk werd in 1624 opgeleverd:
heeft behalve gaande werk, heel en half
slag (ook een maat of wat muziek voor de
kwartieren) en een trommel voor muziek.
Pagina 2
De middellijn van deze muziekwals is
evenals andere afmetingen en zoo voort
hieronder vermeld.
De nootjes (zoo noemt men hier de stiften
die in den trommel gestoken worden voor
de muziek), zijn in 4/4 maat verdeeld.
In 1910 kreeg het uurwerk een minuut
wijzer (te voren was 't één wijzer). In 1913
werd het geheel verbeterd in gang daar
vele assen ingeloopen waren en het klavier
voor de hamers, hetwelk boven den trom
mel ligt, niet goed meer was.
Beschrijving van het klokkenspel
de speelkamer
Tot ongeveer 1886 werd er gespeeld op
een stokklavier met aangehangen pedaal.
Aan 't einde van deze stoktoetsen zaten
(of "hingen") ijzeren gewichten, welke
dienst deden als veer, of tegengewicht, om
de toetsen na den aanslag op te trekken.
Na genoemd jaar is het klavier in wanorde
gespeeld - er was ook niemand die 't meer
kende of wilde doen. Alleen werd eenmaal
per jaar op den trommel van het uurwerk
een ander muziekstuk gestoken door ie
mand van buiten af, ook hiervoor was in
onze stad niemand meer te vinden.
Toen werd een en ander in 1910 zeer
X E
Afbeelding 2: 'Plattegrond' (doorsnede) van de toren van de Grote of Maria Magdalenakerk van
Goes, op pagina 4 van de brief van 2 juli 1914 van stadsbeiaardier Vissers aan Edward de Keyser.
(SAM, Varia, nr. 894/3).
1'K
7, A 27 C P* A*
rr yy rJ ro 9
CnvdétaS -A f t/
r-rtA.JhslDi.; -> i) i
At3aJ— z
/V T-*i z
s/ Jé Sr M iA&e-dt- Ccé*r-
7 JA 9 r 2 /4//
Afbeelding 3: Schets van de volgorde van de klokken aan de balken, pagina 4 van de brief van 2
juli 1914. Onder de toon van iedere klok noteerde Vissers een volgnummer. (SAM, Varia, nr. 894/3).
onvoldoende verbeterd door zekere Firma
Petit en Fritsen te Aarle-Rixter, Noord
Brabant, eene firma die ik niemand kan
aanbevelen. Het werd toen weder een
stokklavier, ook met aangehangen pedaal,
dat zóó zwaar ging, dat men bijna een
paardekracht moest gebruiken om te
spelen.
Ook werden dat jaar door dezelfde 2
nieuwe klokken ingehangen, die driemaal
vergoten zijn, omdat ze niet op toon of
kleur waren - en de derde maal waren ze
nóg slechter!
Toen heeft deze firma (eigenaar zekere
Van de Kerkhoff)
Pagina 3
niets meer van zich laten hooren en die
zaak zoo laten zitten.
In 1913 kwam toen, door de algeheele
verandering door de firma Eijsbouts uit
Asten (Noord-Brabant) aangebracht,
een pianoklavier (dat ik nu al sedert het
bestaan elk speeluur naar z'n grootje
gewenscht heb). Deze firma bracht ook
twee veel verbeterde klokken in voor de
genoemde slechte.
Bij de klokken.
Hier heb ik nu niets anders te schrijven
dan de lijst van maten en opschriften, die
ik zoo nauwkeurig mogelijk zelf opteek-
ende. Luidklokken zijn er niet. Die han
gen (2 stuks) in den toren van 't Stadhuis,
welke op korten afstand van de kerk staat.
Bijzondere aanteekeningen:
De breedte
van den muziektrommel 1,09 m.
De middellijn =l,80m.
Er zijn 40 gaten voor de stiften dus voor
40 hamers. Enkele klokken hebben twee
hamers. De keuze van 't muziekstuk voor
een wals is dus beperkt. Op het uurwerk
staat te lezen: AntoniHuijts metJoha [Jo
hannes] van Staple deputeerde Heere. Dit
werk bedacht bestede Ja [Jan] van de Brant
na Stats begeeren.
Op een bordje met smeedijzeren rand
versiering (oud Hollandsch): Op duist
[duizend] ses hondert drijmael acht [24],
was dit in vier jaer al volbracht. En op een
ander: Jan Claesz Backer met Vernissus
ervaren. Als slach en spel quam net. De
Borgemeesters ware. Dit speelwerc is wel een
der meeste deser lade [lande]
Pagina 4
de Meester qua(m) va(n) Deljt die dit stuc
na in hade.
De oppervlakte van den vloer [aangeduid
met een "verwijzingsteken" in de vorm
van een letter 'F'] waar de klokken han
gen is: langste twee zijden elk 3,85 m, de
hoogte tot aan den zolder van de spits
3,70 m.
'F' vorm aldus: (plattegrond). [Hier
voegde Vissers de doorsnede van de toren
in; zie afbeelding 2].
111 zijn de peilers waarop de spits rust.
ABCD zijn de nokken van de vier daken
der kruiskerk welke juist op die punten
van den achthoek des torens uitloopen.
Als U punt D in 't Zuiden en B in 't Noor
den rekent, dank komen A in 't Westen en
C in 't Oosten, het gedeelte waar vroeger
't hoogaltaar stond, nu het orgel (Protes-
tantsche eredienst). De grootste klokken
hangen in de achthoek rondom en wel: bij
I de C, II de G, III de F#; IV de E; V de
D; VI de F; VII de G#: VIII de A.
De balken waaraan dan de overige klok
ken hangen als volgt: (van Zuid naar
Noord liggen) de verdeling natuurlijk wat
meer geregeld dan op de teekening.)
Volgt nu de lijst der klokken met afme
tingen, opschriften enz... [Stadsbeiaardier
Vissers noteerde vervolgens de lijst in een
tabel, zie afbeelding 5.]
Pagina 5
Zoo zijn er dus 40 klokken. De vijf klein
ste zijn niet aan den trommel van het
uurwerk verbonden. De klokken van v.
f
'hr
tëSf 11
i i
JaL
Afbeelding 4: Schets van de wand van klok C met afmetingen, op pagina 7 van de brief van 2 juli
1914. (SAM, Varia, nr. 894/3).
