4
bctiV IBrp^c
onrljr thothrt 5rorn;itif-
mono komt tot Vn' Dnbcr
>t»W. oh l w:
5
ceerde acta wordt over het onderwerp van
de tekstborden niets vermeld.10
Het is opmerkelijk, zonder dat een direct
verband aantoonbaar is, dat twee zeer
oude Zeeuwse tekstborden - in Scher-
penisse en Tholen - van hetzelfde jaartal
1581 zijn voorzien.
Aard en samenstelling van de
tekstborden
Het is duidelijk waar voor de protes
tanten de belangrijkste nadruk op lag.
Dat was de tekst van de Tien Geboden
(de Wet des Heren) en dan uiteraard de
protestantse versie. Veruit de grootste
groep tekstborden getuigt ervan. De Tien
Geboden zijn de door God via Mozes
aan de mensen voorgehouden leefregels.
Ze waren oorspronkelijk opgeschreven
op twee tabletten, de zogenaamde Stenen
Tafelen, die door God op de berg Horeb
in de Sinaïwoestijn aan Mozes in handen
werden gegeven. In de Hebreeuwse Bijbel
lezen we ze twee keer: in Exodus 20:3-17
en in Deuteronomium 5:7-21."
Om de originele versie in herinnering
te houden is de tekst op een enkele uit
zondering na verdeeld over twee door
een gebogen vorm gedekte, naast elkaar
gelegen langwerpige velden. Deze zijn of
samengevoegd op één bord, of op twee
gescheiden borden aangebracht. Als onge
schreven regel links de geboden één tot en
met vier, een weergave van de relatie van
de mens tot God; rechts de geboden vijf
tot en met tien, als zijnde een weergave
van de relatie van de mens tot zijn mede
mens. Dit uitgangspunt geeft dan wel een
onevenwichtig beeld van de verdeling van
de hoeveelheid tekst over de beide velden.
Vaak zien we de borden met de Tien
Geboden vergezeld van een tweetal
andere, wat minder nadrukkelijk aanwe
zige borden; het ene met de tekst van de
Geloofsbelijdenis (het Apostolicum, ook
wel het Credo genoemd), het andere met
de tekst van het Onze Vader. Ze vormen
dan als het ware een drie-eenheid, de com
binatie van Geloof-Gebod-Gebed. Dit is
trouwens zeker niet vanaf de Reformatie
geheel nieuw, de samenhang en combi
natie van deze drie liturgische stukken.
Ook al in de katholieke eredienst van de
Middeleeuwen vormden ze samen met de
preek onder de aanduiding Pronaus een
afgerond onderdeel van de mis.12'
In de gereformeerde kerkdiensten was het
gebruikelijk om 's morgens de Tien Gebo
den te lezen en 's middags de Geloofsbe
lijdenis. Het ophangen van de borden op
een goed leesbare plaats was in verband
daarmee belangrijk. Als een variant van
de tekstborden kwam het ook wel voor
dat men teksten op de muren van de kerk
aanbracht.
Behalve de genoemde teksten Tien
Geboden, Geloofsbelijdenis en Onze
Vader, zien we aanvullend voorbeelden
van minder opvallende tekstborden met
aan de Bijbel ondeende spreuken en wijs
heden. Af en toe ook een oproep om de
armen te gedenken. Dit was belangrijk
omdat de zorg voor de armen in hoofd
zaak een taak van de Kerk was.
Inventarisatie
De tekst op de borden die dateren uit
de vroege periode van de Reformatie is
gebaseerd op één van de latere versies van
de Deux-Aesbijbel, die voor het eerst in
1562 in Emden (D) werd gedrukt. Deze
Bijbel is na enkele eerder verschenen
Nederlandstalige Bijbels (de Delftse Bijbel
uit 1477, de Liesveltbijbel uit 1526 en
de Biestkensbijbel uit 1560) te beschou
wen als de eerste volledig gereformeerde
Nederlandse Bijbel. De populariteit ervan
was groot. Tot 1632 verschenen van de
Deux-Aesbijbel een flink aantal herdruk
ken. In de herdrukken werden vaak weer
- meestal kleine - wijzigingen aange
bracht.13 In 1637 verscheen de eerste uit
gave van de Statenbijbel. Vanaf dit tijdstip
was deze Bijbel in de Gereformeerde Kerk
de enige maatstaf.14'
De onderstaande inventarisatie, in alfabe
tische volgorde op plaatsnamen, geeft ons
een beeld van deze uit cultuur- en kerk
historisch oogpunt belangrijke objecten.
Vooral het feit dat ze dateren uit verschil
lende perioden - vanaf de beginperiode
van de Reformatie eind zestiende eeuw tot
zelfs in de twintigste eeuw - verschaft ons
vergelijkingsmateriaal over tekst- en taal
gebruik en interpretatie van verschillende
versies van de Bijbel. Verrassend is het daar
bij om te zien dat kerkbestuurders en/of
schilders het zich hier en daar hebben ver
oorloofd om in meer of mindere mate af te
wijken van de officiële versie van de Bijbel.
1. Aagtekerke, Protestantse kerk (PKN)
Nadat de dorpskerk van Aagtekerke
tijdens de Tachtigjarige Oorlog was ver
woest, heeft het kerkgebouw in 1625 zijn
huidige vorm gekregen. Voor de protes
tantse eredienst werd de kerk herbouwd
zonder koor. Bekend is de kerk vooral
door de aanwezigheid van een marmeren
epitaaf, grafmonument ter nagedachtenis
Aagtekerke, tekstbord naast de preekstoel.
(Foto collectie kerk Aagtekerke.)
van ambachtsheer Hendrik Thibaut.
Aan de rechterzijde van de preekstoel,
boven de deur naar de consistorie hangt
een tekstbord, uitermate bescheiden van
afmetingen, maar voorzien van één van de
meest kernachtige uitspraken van Jezus:
Ik ben de Weg, de Waarheid en het Leven;
niemand komt tot den Vader dan door Mij.
Joh. 14:6.
2. Arnemuiden, Hervormde kerk
(PKN)
De in 1858 gebouwde kerk is in de plaats
gekomen van de toen afgebroken oude
kruiskerk. Uit de oude kerk zijn ver
schillende kostbare voorwerpen naar de
huidige kerk overgebracht. Hieronder
bevindt zich een tweetal tekstborden met
daarop de tekst van de Tien Geboden.
Deze borden zouden dateren uit 1595.
Analyse van de tekst leert ons echter dat
de borden mogelijk van wat latere datum
zijn. We zien hier namelijk een tekst die
op kleine verschillen na identiek is aan de
Statenvertaling van 1637. Het meest over
tuigend is het vierde gebod: Gedenkt des
sabbathdaegs dat gij dien heijliget. De in de
Gereformeerde kerk algemeen gebruikte
Bijbel in de periode vóór 1637, de Deux-
Aesbijbel, heeft hier: Ghedenct den Sab
baths dach, dat du (ghy) hem heylighest.
Na het gereedkomen van de nieuwe kerk
werden de borden hierin aangebracht.
Gelukkig zijn ze behouden gebleven, maar
blijkbaar wist men er niet goed raad mee.
Ze kregen namelijk een plaats op de orgel
galerij, ter weerszijden van het orgel. Dat
is spijtig omdat ze op deze manier voor de
kerkgangers vrijwel onzichtbaar zijn.
Het valt op dat men bij deze tiengebo-
denborden gekozen heeft voor een gelijke
verdeling van de hoeveelheid tekst over de
beide borden. Hierdoor loopt de tekst van
het vierde gebod over van het eerste naar
het tweede bord. Hoewel deze verdeling
van de tekst landelijk maar weinig voor
komt, zien we het in onze Zeeuwse kerken
wel enkele malen.
Arnemuiden, het
tiengebodenbord
links van het orgel.
(Foto C.L. van Dijke.)
3. Baarland, Maartenskerk (PKN)
De kerk van Baarland is sinds 1776 in
feite niet meer dan een schamel restant
van wat het vroeger was. Na afbraak van
zowel de noordelijke als de zuidelijke beuk
van de toenmalige hallenkerk bleef alleen
de middelste beuk over. Het koor werd
toen afgescheiden van het schip door een
houten wand van betrekkelijk dunne plan
ken op een raamwerk.
Dit koorschot heeft men naderhand als
tekstbord benut. Boven de preekstoel zien
we het royaal uitgevoerde tiengeboden
bord, naast de preekstoel links het Onze
Vader en rechts de Geloofsbelijdenis. Op
de achterzijde van het koorschot zijn de
initialen van drie personen, waarschijnlijk
ambachtslieden aangebracht, vergezeld
van het jaartal 1806. Dit zou zeer goed
het jaar van beschildering van het boven
ste deel van het koorschot met de Tien
Geboden en de omlijsting van het geheel
kunnen zijn. Het Onze Vader en de
Geloofsbelijdenis zien er naar uit aanzien
lijk later in de negentiende eeuw te zijn
aangebracht.
Het taalgebruik roept vragen op. Het tra
ditionele Heere is Heer geworden, duide
lijk in strijd met de orthodoxie. Opvallend
is ook dat het traditionele Egyptenland
vervangen is door het simpele Egypte. Dit
zou kunnen betekenen dat niet de Staten
bijbel als legger heeft gediend maar bij
voorbeeld de Heidelbergse Catechismus.
Daarnaast vertonen de teksten verschil
lende meer en minder in het oog lopende
slordigheden, zoals in de Geloofsbelijde
nis gekruist in plaats van gekruisigd. Oner
varen schilders en/of te weinig instructies
en toezicht van de kerkenraad?
4. Biezelinge, Mozeskerk (PKN)
De tekstborden in de Mozeskerk te Bieze
linge zijn nog relatief jong. In de notulen
van de vergadering van kerkvoogden en
notabelen van 28 mei 1926 lezen we: Ei-
wordt gewezen op degroote muurvlakte in
de kerk en de wenselijkheid uitgesproken om
daarop de Wet des Heeren aan te brengen
gelijk in zo vele kerken voorkomt. Hoewel
het voor de hand lag dat in de oude kerk,
die in 1907 werd afgebroken om plaats
te maken voor de nieuwe, tekstborden
aanwezig zijn geweest, vinden we hiernaar
geen enkele verwijzing.
Op 21 februari 1929 werd besloten om
Johan Melse te Goes de vraag voor te
leggen om een ontwerp te maken.16' In de
vergadering van 6 juni 1929 viel op basis
van het voorgelegde ontwerp de beslissing
tot uitvoering. De suggestie van Melse
om geen gotische letters te gebruiken om
de leesbaarheid te verbeteren en de tekst
ook voor jongeren begrijpelijker te maken
werd overgenomen. Verder gaf hij in
overweging om in verband met de duur
zaamheid bladgoud te gebruiken. In het
voorjaar van 1930 werden de tekstborden
in de kerk aangebracht. Inclusief vervoer
en plaatsen waren de kosten 930,-.r'
De borden met daarop de Tien Geboden
zijn aangebracht tegen de oostwand, links
en rechts van de preekstoel met daarboven
Baarland, overzicht van het als tekstbord benutte koorschot. (Foto F.G. Lindenbergh-Lepoeter.)
M «tic VI
th><e\«irrilw w tuil»» l|l
