'I Li i
O
O
Het Bulletin voor iedereen beschikbaar
O
O
14
15
Ons nieuwe redactielid vertelt over de rijke inhoud van het Bulletin
Leo Hollestelle
I^H3Bd ÜHS
dat de toren ten prooi zou vallen aan
oorlogsgeweld. Met de bedoeling om de
uitkijkpost onklaar te maken, beschoot
de Poolse pantserdivisie op 18 september
1944, tijdens hun opmars door het oosten
van Zeeuws-Vlaanderen, de kerktoren.
Een groot aantal granaten trof doel, met
het gevolg dat het bovenste deel van de
toren door een felle brand verwoest werd.
Het duurde tot 1957 voordat herbouw
zijn beslag kreeg. In dit jaar werd het
spraakmakende ontwerp van architect
J. Brouwer gerealiseerd. Niet een traditi
onele en vertrouwde torenspits, maar een
gedurfde betonnen bekroning met een
indringende symbolische betekenis: als
sluitstuk vier engelen die het Kruis ten
hemel heffen. De architect kreeg er lande
lijke bekendheid door.
We citeren de vriendelijk-kritische notitie
van pastoor Ant. Koopmans: De toren is
van beton en een geheel andere stijl dan
bij het indrukwekkend bouwwerk eigenlijk
past. Misschien vinden we daarom deze
toch wel machtige toren architectonisch
niet verantwoord en zelfs lelijk. De toren
is te open: je kunt er dwars doorheen kij
ken. Volgens anderen is deze toren zinvol
en vol betekenis en passend bij heel het
kerkgebouw/'
Het was overigens voor 1944 al verschil
lende keren voorgevallen dat de toren
van de Willibrordusbasiliek kind van de
rekening was. Naast andere calamiteiten
gingen de opeenvolgende bovenbouwen
eerder in respectievelijk 1469, 1562,1663
en 1876 in vlammen op. Al deze branden
werden veroorzaakt door blikseminslag.
De spits die in 1944 door oorlogsgeweld
sneuvelde, was een ontwerp van de be
kende architect Pierre J.H. Cuypers. Na
de brand van 1876 ontwierp Cuypers
een nieuwe neogotische bovenbouw met
spits.221
Het mag duidelijk zijn dat dit overzicht
geen poging is om alles wat zich op het
gebied van kerk- en torenbranden in de
loop van de tijd in Zeeland heeft voorge
daan, voor het voetlicht te brengen. Dat
zou veel te ver voeren.
Noten
1. A. van der Maas, De kerk op Den 'Oek, in
Bulletin Stichting Oude Zeeuwse Kerken
(SOZK), nr. 77 november 2017.
2. G J. Lepoeter, Baarland, in Bulletin SOZK,
nr. 9 december 1982.
3. A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woorden
boek der Nederlanden, Gorinchem 1851,
deel 13, pag. 74.
4. H. Janse, Kerken en torens in Zeeland,
Zaltbommel 1969; A.P. de Klerk, De kogel
door de kern, in Historische geografie in
meervoud, Utrecht 1984; C. Rooze-Stout-
hamer, De opmaat tot de opstand, Hilver
sum 2009.
5. J.P.B. Zuurdeeg, Kerken op Iholen en Sint-
Philipsland, Iholen 2005.
De kerk van Schakerloo had al een lange ge
schiedenis. Het was de oudste parochie van
het oostelijk deel van het tegenwoordige
Iholen, dar behoorde tot het bisdom Luik.
De kerk van Schakerloo was de moederkerk
van Iholen. Toen de kerk van Tholen in
1404 een kapittelkerk werd, is de kerk van
Schakerloo ingelijfd bij het kapittel.
6. A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woorden
boek der Nederlanden, Gorinchem 1849,
deel 12, pag. 22.
7. G.J. Lepoeter, De Hervormde kerk te
Waarde, in Bulletin SOZK, nr. 37 augustus
1996.
8. Gemeentearchief Goes, Archief stad Goes,
inv. nr. 3181
9. C. Dekker, Een schamele landstede. Geschie
denis van Goes tot aan de Satisfactie in 1577,
Goes 2002, pag. 448-449.
10. Informatie verstrekt door Peter Blom,
archivaris van de gemeente Veere; P. Fagel,
Zeven eeuwen Veere, Middelburg 1983, pag.
60,71T. Polderman, Geschiedenis van de
Grote Kerk Veere, brochure, z.j.
11. Westkapelle. T.H. von der Dunk, De her
bouw van de Hervormde Kerk van West
kapelle na de brand van 1831in Bulletin
SOZK, nr. 35 september 1995.
12. H. Uil, De brand van de Sint-Lievensmon-
sterkerk te Zierikzee in 1832, in Kroniek
van het land van de zeemeermin (Schouwen-
Duiveland), zevende jaargang, Zierikzee
1982.
13. M. Smallegange, Nieuwe Cronyk van Zee
land, Middelburg 1696, pag. 510.
14. J. Buisman,Duizendjaar weer, winden
water in de Lage Landen, deel 3, Franeker
1998, pag. 98.
15. Bij Smallegange lezen we een uitgebreide
beschrijving, voorzien van een groot aantal
afbeeldingen van de vondsten: Als op het
einde des jaers 1646, de winden uit den
Noord-Oosten, en uit den Oosten langen
tijt met harde stormen waeiden, wierden de
Duinen van Domburg, door de golven van
d'ontstuimige en hoogopgedrevene Zee gewel
dig afgegeten; soo dat men eindelijk op den
vijfden Januaty 1647, aen de voet van de
selvige Duinen, verscheide Steenen van onge-
meene oudheit met beeltenissen, en opschrif
ten van verscheide Afgoden des Heydendoms
ontdekte;(M. Smallegange, als noot 13,
pag. 82-88). De nauwkeurig vervaardigde
tekeningen van alle vondsten zijn bewaard
gebleven.
16. H.M. Kesteloo gaf in november 1848 in
een brief aan S. de Wind, vice-president
van het Zeeuwsch Genootschap der
Wetenschappen, een overzicht van een
beperkt aantal stenen die vrijwel onbe
schadigd waren en die hij in veiligheid
had gebracht. Verder schreef hij: Van alle
andere stukken en brokken kan ik weinig
melden, als dat ik alles, waaraan slechts nog
eenig ornament of beeldhouivwerk te zien
is, heb doen verzamelen en bij mij brengen.
Mogelijk dat eene bekwame hand daaruit
nog wel eens iets goed zou kunnen zamen-
stellen. (Zeeuwse Bibliotheek, handschrif
tenverzameling).
17. A. Tramper en W. Pias-van Rijsoort, Zeven
eemven SintJacobskerk, Goes 1998.
18. H. Uil, Het gebrandschilderde raam in
de Hervormde kerk te Burgh, in Bulletin
SOZK, nr. 44 april 2000; A. van der Deijl,
De politieke boodschap van het gebrand
schilderde raam in de hervormde kerk van
Burgh, in Bulletin SOZK, nr. 58 mei 2007.
19. G.J. Lepoeter, De Sint-Odulphuskerk te
Yerseke, in Bulletin SOZK, nr. 41 septem
ber 1998.
20. P. Sijnke e.a., Middelburg 17 mei 1940, het
vergeten bombardement, Vlissingen 2010;
A.B.J. Goossens, Gestold verleden, 17mei
1940 Frans oorlogsgeweld op Middelburg,
Middelburg 2012; Nederlands Instituut
voor Militaire Historie, De Brand van
Middelburg, eindrapport van de commissie
inzake de geschiedschrijving over de brand
van Middelburg op 17 mei 1940, Den Haag
2016.
21. A. Koopmans, De schijnwerper op de basi
liek van de H. Willibrordus te Hulst. ZVL,
Hulst z.j.
22. P.J. Brand, De St. Willibrordus-basiliek te
Hulst, Hulst 1976; K.J.J. Brand, De torens
van de Basiliek van de H. Willibrordus te
Hulst, in Bulletin SOZK, nr. 32 mei 1994.
Al bijna veertig jaar ben ik werkzaam als archivaris in Zeeland, waarvan de langste periode bij het Zeeuws Archief in Middelburg.
Nog langer geeft de Stichting Oude Zeeuwse Kerken een eigen tijdschrift uit, met de ftaaie naam 'bulletin'. Dit woord afkomstig
uit de Franse taal betekent 'kort bericht', maar dat is wel erg bescheiden voor een tijdschrift dat twee keer per jaar uitkomt met
zoveel informatie en illustraties over de oude Zeeuwse kerken die onze provincie rijk is.
Het eerste bulletin verscheen in december
1977, met de bedoeling om twee a drie
maal per jaar een nummer te publiceren
om de donateurs van de stichting, maar
ook andere geïnteresseerden, te infor
meren over de oude historische kerkge
bouwen in Zeeland. In 1978 verscheen
geen enkel nummer. In 1979 waren het
er drie en in 1980 één. De twee nummers
in 1989 verschenen als dubbelnummer.
Verder is het bulletin een tweemaal per
jaar verschijnend tijdschrift. In totaal zijn
er met dit nummer meegerekend 84 num
mers verschenen.
Ik maakte in 1982 kennis met het Bul
letin. Ik zat in de eindexamenklas van het
VWO en moest voor het vak geschiedenis
een werkstuk maken. Ik koos niet voor
een onderwerp als de Tachtigjarige Oor
log, Napoleon of de Koude Oorlog, maar
voor 'De kerken van Zuid-Beveland'. Een
kennis van mijn vader kwam dit ter ore
en hij gaf mij al zijn exemplaren van het
bulletin van de Stichting Oude Zeeuwse
Kerken, verzameld in groene ringmappen,
met opdruk voorop én op de tug Bulletin
Stichting Oude Zeeuwse Kerken. Dat was
een mooie bron voor mijn onderzoek. An
dere belangrijke bronnen waren de boeken
Kerken en toren in Zeeland van H. Janse
uit 1969 en Langs oude Zeeuwse kerken,
onder redactie van dr. Regn. Steensma uit
1975.
Mijn scriptie illustreerde ik met zelfge
maakte foto's. Ik belde bij elke koster aan
om de kerken ook van binnen te kunnen
bekijken. Het eindresultaat werd - ik wil
niet opscheppen - met een heel mooi
cijfer (een 10!) beoordeeld.
Jaren later, in 2000, kon ik de reeks com
pleet maken omdat ik de bulletins kreeg
uit de boedel van mijn overleden geschie
denisleraar. Inmiddels waren de ringban
den zwart van kleur.
Ik vind het dan ook een hele eer dat ik ben
toegetreden tot de redactie van dit bul
letin, al beschik ik niet over de exemplaren
vanaf nummer 46, maar die zijn na te
bestellen, zo lees ik in het colofon.
Het is nu niet meer per se nodig om
alle uitgaven zelf te hebben, want sinds
december 2020 zijn de bulletins over de
jaren 1977 tot en met 2017 volledig digi
taal beschikbaar via de Tijdschrifienbank
Zeeland. Dit is een website van de Zeeuw
se Bibliotheek waarop een groot aantal
tijdschriften (periodieken) te vinden zijn
zoals Zeeuws Tijdschrift, Zeeland van het
Zeeuws Genootschap, de tijdschriften van
de heemkundige en historische verenigin
gen in Zeeland en diverse vaktijdschriften.
Afhankelijk van afspraken met tijdschrift-
redacties en besturen ontbreken de meest
actuele jaargangen (tot één, drie of vijf jaar
oud) in het online aanbod.
De Tijdschriftenbank is sinds eind 2014
online, als vervolg op de Krantenbank,
die in 2008 online was gekomen. Na
een moeizame start in verband met het
regelen van auteursrechten op tijdschrift
artikelen, onder andere met de stichting
LIRA, een belangenorganisatie voor
schrijvers en vertalers, kon de website in
de loop van 2017 zonder beperkingen alle
gedigitaliseerde tijdschriften tonen.
De kracht van de Tijdschriftenbank is
niet alleen datje alle nummers van dertig
tijdschrifttitels kunt lezen of printen, maar
juist ook dat je de titels én de inhoud
van alle artikelen kunt doorzoeken. Alle
teksten zijn leesbaar gemaakt voor het
digitaal zoeken. De techniek waarmee dit
wordt gedaan heet OCR, optical character
recognition (optische tekenherkenning).
Zoeken kan op drie manieren: op
trefwoord in het tabblad zoeken door
'periodieken'; op datum, jaar of tijdvak
in het tabblad 'periode' en selectief op
auteursnaam of artikelnaam zoeken in
het tabblad 'artikelen' (dat geopend kan
worden door op het tabblad 'zoeken door
periodieken' te gaan staan).
Tijdschriftenbank Zeeland
Bulletin Stichting Oude Zeeuwse kerken
MMhimTm
Screenshot Tijdschriftenbank: www.tijdschriftenbankzeeland.nl
