1§>
4
drinkwater is 50 mg/1.)
Als we naar de invloed van zure regen kijken,
moeten we rekening houden met de volgende
mogelijkheden:
directe effecten;
effecten via veranderingen in de bodem;
effecten door veranderingen van relaties
met andere organismen;
effecten door een grotere gevoeligheid voor
ziekten en plagen.
Verzuring door ammoniak
Het proces van bodemverzuring staat bij verzur
ing centraal. We spreken van verzuring als het
aantal zuurionen (H+) toeneemt. Een pH van 7
is neutraal, <7 zuur, >7 basisch). Verantwoor
delijk hiervoor zijn: zwaveldioxyde (S02), stik-
stofoxyden (NOx) en ammoniak (NH3). Zwavel
dioxyde en stikstofoxyden werken verzurend
omdat ze samen met water (H20) reageren tot
respectievelijk zwavelzuur (H2S04) en sal
peterzuur (HN03).
Ammoniak werkt indirect verzurend: met water
uit de lucht wordt eerst het basische ammonium
(NH4+) gevormd. Vaak reageert dit ammonium
meteen weer met zwavelzuur uit de lucht tot
ammoniumsulfaat. Deze stof kan de plant zowel
via de bladeren als via de wortels aantasten.
Bladeren raken daardoor essentiële voe
dingsstoffen kwijt, zoals kalium, magnesium en
:calcium. Daarentegen neemt de plant grote
hoeveelheden stikstof op die in de bladeren een
overschot vormen. In bladeren zijn zeer hoge
concentraties aan aminozuren gemeten, voor
namelijk arginine dat een groot aantal stikstof
atomen bevat.
:ln de bodem van bossen op arme gronden zal
bij pH 4.1 een remming van het nitrificatie pro
lces optreden. Dit komt doordat de daar
voorkomende nitrificerende bacteriën een zuur
milieu slecht kunnen verdragen. Hierdoor gaat
ammonium zich in de bovenste bewortelde
bodemlaag ophopen. Wordt de concentratie
?aan ammonium veel hoger dan de concentratie
jaan kalium en magnesiumdeeltjes dan kunnen
de wortels nauwelijks nog genoeg kalium en
magnesium opnemen. Het resultaat hiervan is
(een ontregelde voedingsstoffenbalans: een
overmaat aan stikstof en een tekort aan andere
voedingsstoffen.
Door de omzetting van ammoniak tot ammoni
umsulfaat is de regen in het zuiden en oosten
van ons land ook niet meer zuur, al bevat het
stoffen die verzurend werken. In de bodem
wordt ammoniumsulfaat door nitrificerende bac
teriën omgezet in salpeterzuur of nitraat. Hierbij
komt veel zuur vrij. Door verzuring opgelost
aluminium tast vervolgens plantenwortels en
bodemleven aan en zorgt voor vissterfte in ven
nen. Tevens bedreigt aluminium het grondwa
ter. De groei van mycorrhiza vormende schim
mels wordt hierdoor eveneens geremd. Ammo
niak is in Nederland de belangrijkste oorzaak
van bossterfte en de steeds verdergaande
achteruitgang van de soortenrijkdom in veel
natuurgebieden.
Technische maatregelen ter terugdringing
van ammoniak
bewerken van mest in mestfabrieken, ver
laging van het mineraalgehalte in veevoer,
aanpassing van stallen, afdekken mestop-
slag, verscherpte normen voor het uitrijden
van mest en het verplicht onderwerken of
injecteren van mest.
biofiltratie op stallen en het aanscherpen
van de normen voor hoeveelheden uit te
rijden mest tot een niveau dat het gewas
kan opnemen. Pas dan is de kringloop
gesloten. Alles hangt echter af van het
lukken of mislukken van de mestverwerk
ing.
Korstmossen op bomen
Een korstmos is een unieke levensvorm die
bestaat uit twee componenten: een schimmel en
een alg. Samen vormen ze een oersterke for
mule: ze kunnen zonder wortels groeien op
rotsen, bomen of op de kale grond. In tegen
stelling tot wat de naam doet vermoeden is er
geen verwantschap met mossen afwezig. Epi-
fytische, op bomen groeiende, korstmossen
staan al meer dan 100 jaar bekend als indica
toren voor de luchtkwaliteit. Epifytische korts-
mossen hebben in de vijftiger jaren vooral be
kendheid gekregen door hun gevoeligheid voor
zwaveldioxide. Begin jaren tachtig werd voor het
eerst onderkend dat korstmossen ook sterk rea
geren op ammoniak.
De rijkdom aan korstmossen is sinds het begin
van deze eeuw sterk verminderd. Van de 665
17
