v.'i mee en uit hun collecties is voor dit boek
dankbaar geput.
Ir iotaal zijn de afgelopen twee eeuwen 468 wil
ei.- vogelsoorten in ons land waargenomen. In
h 1 tweedelige standaardwerk de Avifauna van
Nederland staan ze allemaal. Het bijzonder
mooi verzorgde boek, waaraan vele vrijwilligers
hebben meegewerkt, verschijnt tweetalig, zodat
ook buitenlandse vogelaars er plezier van kun-
nen hebben. Het eerste deel is verzorgd door de
Dutch Birding Association, de club van zeldza-
me-vogeljagers, die dit jaar 20 jaar bestaat en
e een speciale telefoonlijn met de nieuwste vo-
geltips op nahoudt (0900 - 2032128).
t opduiken van een dwaalgast is niet zomaar
een romantisch moment. Het is een uiting van
e n mechanisme waardoor soorten hun leefge-
ïd kunnen uitbreiden. Een dwaalgast kan een
voorbode zijn van een omvangrijke uitbreiding
n het broedareaal, of een nieuwe trekrichting
ar wintergebieden. Voorbeelden zijn de Klei
en Grote Zilverreiger, de Grote Pieper, Blad-
ning, Buidelmees en Roodmus.
deel 1, een dikke pil van bijna anderhalve ki-
staan alle vogels vermeld, met de nadruk op
Idzame soorten. Een twee deel, over Schaar-
en Algemene soorten moet eind dit jaar ver-
hijnen. Van de zeldzame vogels zijn alle
aannemingen van de afgelopen twee eeuwen
eengebracht en op geloofwaardigheid ge-
etst - een monnikenwerk. Soorten die vermoe-
- slijk per schip zijn gearriveerd worden buiten
ïschouwing gelaten en ook de Macaronipingu-
die in 1981 bij Schiermonikoog is aange
voeld telt niet mee.
"egenover elke gesignaleerde zeldzame vogel
aan er wel 10 of 100 die niet worden ontdekt,"
_ei auteur Arnoud van den Berg bij de presenta-
tie van het boek in het Leidse natuurmuseum
Naturalis. "Soms ook betreft het vervolg-
aamemingen van dezelfde vogel. En het hangt
r ook nogal van af waar toevallig een enthousi
aste waarnemer woont. Zo zijn er verbluffend
veel taigaboomkruipers rond Arnhem, hoewel
die in werkelijkheid vooral in het noorden en
inds kort ook in het zuidoosten van het land
roeden en niet zozeer op de Veluwezoom." In
totaal zijn 57 vogelsoorten in de loop van deze
eeuw voor het eerst in Nederland gaan broeden,
waarvan er zo'n 40 zijn gebleven. Tegenover
deze winst staat het verlies van 16 a 19 andere
broedvogelsoorten, zoals de ortolaan. Schok
kend voor insiders is het feit dat in dit nieuwe
standaardwerk niet de zeeduikers, maar de
zwanen en ganzen vooraan staan. Want vol
gens de jongste taxonomische inzichten hebben
zwanen en ganzen zich al heel vroeg in de evo
lutie van de stamboom der vogels afgesplitst.
Dat blijkt ondermeer Uit DNA-onderzoek. Alleen
de struisvogels en kiwi's zijn nog eerder afge
takt, maar die ontbreken in Nederland. Overi
gens is die wetenschappelijke discussie nog
lang niet beslecht.
Afwijkende veertje
"Door de eeuwen heen is het aantal soorten
voortdurend veranderd", vertelt taxonomiespeci
alist George Sangster. In 1750 waren zo'n
1500 vogelsoorten beschreven, in 1850 zo'n 1
1.000 en rond 1900 zo'n 19.000 soorten. Zodra
men een afwijkend veertje zag, werd het beest
als een nieuwe soort beschouwd. Daarna is
men de soorten weer massaal gaan samenvoe
gen, tot er omstreeks 1945 nog maar 8.000 a
9.000 over waren. "En blijkbaar was dat weer
iets te ver doorgeschoten, dus toen is men weer
soorten gaan splitsen en sindsdien zijn er weer
zo'n 2.000 bijgekomen", zegt Sangster.
Taxonomen als J. Cracraft en W. Hennig heb
ben uit ontevredenheid over wat nu precies met
de begrippen 'biologische soort' en 'ondersoort'
wordt bedoeld het begrip 'fylogenetische soort -
geintroduceerd. Daaronder verstaan ze de
kleinst diagnosticeerbare cluster van organis
men die verbonden zijn door ouder-nakomeling
verwantschappen. De laatste jaren zijn dan ook
heel wat soortnamen herzien, en zo is bijvoor
beeld de Grote Zeeeend, Melanitta_fusea, weer
van ondersoort naar soort gepromoveerd. Als
de fylogenetische taxonomen hun zin krijgen zit
men straks op 20. 000 vogelsoorten, een nieuw
record. Van al die discussies trekken de dwaal
gasten zich niets aan zij blijven gewoon ko
men. Ze worden zelfs steeds vaker gezien,
maar misschien ligt dat aan de opmars van de
mobiele telefoon.
Zeldzame vogels van Nederland (Avifauna van Neder
land. I). Arnoud B. van den Bergen Cecilia A. W. Bos
man. 400 pp. geill. ISBN 90-74345-13-1. Prijs fl 79.90.
Beide delen samen f 155.- GMB uitgeverij in samenwer
king met Stichting Uitgeverij KNNV.
25
