4
w
SCHAPEN IN WOLFSKLEREN
Ooit een vlieg een menuetdans zien uitvoeren?
Waarschijnlijk niet. Toch is er een zweefvlieg,
Syritta pipiens, waarvan de Nederlandse naam
'MenuetzweefvHeg' luidt, vanwege het aardige
dansje dat hij tijdens de baltsvlucht uitvoert.
Zoiets kunt u ook waarnemen, zelfs in uw eigen
tuin. Of schrikt u terug van alles wat er uitziet als
een bij of wesp? Dat hoeft niet meer als u
onderstaand artikel heeft gelezen.
Wat zijn zweefvliegen?
Zweefvliegen vormen een kleurrijke en veel
voorkomende groep vliegen. Veel soorten lijken
op bijen, wespen of hommels, waardoor ze daar
nogal eens voor worden aangezien. Door zich
'voor te doen' als gevaarlijke dieren weten
zweefvliegen hun belagers om de tuin te leiden.
Dit fenomeen wordt mimicry genoemd. Maar ook
mensen laten zich hierdoor misleiden: zo wordt
Epistrophe grossularae, met zijn geel/zwarte
achterlijfskleuren, vaak voor een wesp versleten.
Zweefvliegen kunnen echter niet steken, het zijn
dus eigenlijk een soort 'schapen in wolfskleren'.
Met enige oefening zijn zweefvliegen
gemakkelijk te onderscheiden van bijen, wespen
en hommels. Zweefvliegen behoren, net als de
overige vliegen en muggen, tot de orde der
Diptera (Tweevleugeligen). Ze hebben dus
slechts twee vleugels, terwijl de Hymenoptera
(Vliesvleugeligen), waatoe de bijen, wespen en
hommels behoren, vier vleugels hebben.
Bovendien hebben zweefvliegen kortere
antennen dan bijen, wespen en hommels.
Luchtacrobaten
Van de overige vliegen zijn zweefvliegen te
onderscheiden aan de hand van de
vleugeladering, waarbij de valse (of zwevende)
ader karakteristiek is. Daarnaast ontbreken bij
zweefvliegen de borstels (dikke zwarte haren)
op het borststuk, die bij de gewone vliegen wel
voorhanden zijn.
En dan is er nog een opmerkelijk verschil in
gedrag. Zweefvliegen hebben hun Nederlandse
naam te danken aan het vermogen 'stil' te
kunnen hangen in de lucht. Dit gedrag vertonen
mannetjes bij het verdedigen van hun
territorium, waarbij ze bij de minste of geringste
verstoring wegschieten, om enkele seconden
later weer op dezelfde plek terug te keren.
Zweefvliegen zijn uiterst behendige vliegers en
mogen gerust 'ware luchtacrobaten' worden
genoemd.
Ecologische rol
Hoewel veel mensen weinig zweefvliegen zullen
kennen heeft bijna iedereen ze wel eens gezien,
want zweefvliegen zijn vrijwel overal te vinden,
zelfs in tuinen midden in de stad. Zweefvliegen
zijn vooral te vinden op bloemrijke en zonnige
plekken en wie dat eenmaal weet die ziet ze
overal! Ze foerageren op bloemen waarbij de
nectar niet al te diep ligt, zoals
Schermbloemigen en Composieten.
Zweefvliegen hebben namelijk een korte tong,
in tegen stelling tot vlinders: die hebben een
zeer lange roltong en kunnen daardoor ook
dieper liggende nectar opzuigen.
Een bekende en algemene soort is de Blinde bij.
'Blind' moet hier niet letterlijk worden opgevat,
maar net zo als de term 'doof' in de naam
Dovenetel: het betekent in dit geval 'niet
stekend'. Alle zweefvliegen hebben goed
ontwikkelde ogen. De Blinde bij is één van de
ruim 300 soorten die uit Nederland bekend zijn.
Het al of niet voorkomen van een bepaalde soort
hangt veelal af van de eisen die hun larven
stellen aan de leefomgeving.
Op basis van hun voedselkeuze en levenswijze
kunnen de larven van zweefvliegen in
verschillende categorieën ingedeeld worden:
Vleeseters
Verreweg de meeste soorten zijn 'vleeseters',
vooral de algemeen voorkomende. Deze
vleeseters leven met name van bladluizen. Eén
larve kan wel een paar honderd bladluizen eten
gedurende zijn ontwikkeling. Er zijn
zweefvlieglarven die alle soorten bladluizen
maar er zijn er ook die slechts één of enkele
bladluissoorten eten. Behalve bladluiseters zijn
er ook soorten die leven van larven van vlinders
en kevers.
Planteneters
Een aantal zweefvlieglarven leeft van bladeren,
stengels of wortels van planten. Veel van deze
soorten leven specifiek van één soort plant. Een
voorbeeld hiervan is Cheilosia pagana, welke
leeft in Fluitenkruid. Enkele soorten kunnen
schade veroorzaken aan bolgewassen. Enkele
18