I f
p
0
Kustgebonden bijen in Oost Zeeuws-
Vlaanderen
I
V
In Nederland komen 6 bijensoorten voor, waar
van de Nederlandse populaties van interna
tionale betekenis worden geacht. Opvallend
is dat het grootste deel daarvan (5 van de 6)
kustgebonden soorten zijn. Zo gek is dat bij
nader inzien toch ook weer niet. Alle omringende
landen hebben immers meer te bieden aan
akkers, bossen, veengebieden ed. In ecologische
zin is Nederland vooral sterk in de kustland
schappen. Duinen, grote riviermondingen met
slikken en schorren, inlagen en binnendijkse
gebieden met brakke kwel, vindt je hier veel
meer en ook beter ontwikkeld dan elders in
West Europa. Het spreekt dan ook voor zich
dat veel soorten planten en dieren, die in dit
soort milieus leven, juist hier hun zwaarte
punt in de verspreiding hebben. In het Del
tagebied zijn er twee soorten bijen met een
"Internationale betekenis": de schorzijdebij
en de schorviltbij.
Schorzijdebij
De schorzijdebij heet zo, omdat het dier de
wanden van haar nestcelletjes met een zijde
achtige substantie bekleedt. De cellen worden
gevuld met een papje van stuifmeel en nectar,
waarboven een eitje aan de wand wordt be
vestigd.
Het dier leeft op schorren waar zowel slik
als zand op korte afstand van elkaar aan
wezig is. Op slik groeit haar voornaamste
voedselplant de zeeaster, en zand heeft
het dier nodig om daarin haar nestholle
tjes te graven. Toen in de jaren 90 van de
vorige eeuw de kustgebonden bijen voor
het eerst goed in kaart werden gebracht
bleek in Saeftinghe een enorme populatie
aanwezig, waarvan het aantal nestholletjes
op 200.000 werd geschat. Daarnaast bleek
de soort ook op de Kwade Hoek een forse
populatie te hebben en waren er overal in
de Delta, langs de oevers van de grotere
wateren, kleinere populaties aanwezig. Uit
tellingen bleek dat behalve de populatie
op de Kwade Hoek, alle grotere populaties
zich langs de oevers van de Westerschelde
bevonden (zie onderstaand kaartje).
Als het volwassen insect in het najaar uit de
nestcel kruipt, wordt er direct gepaard. Alle
"uitsluipende" vrouwtjes worden onmiddellijk
belaagd door een flink aantal mannetjes. Er
vormt zicht een hele bal van om de vrouwelijk
gunsten strijdende mannetjes. Als er uiteindelijk
een mannetje in staat is te paren, verliezen de
overige mannetjes meteen de interesse. Dat
komt omdat vanaf dat moment de vrouwtjes
stoppen met verspreiden van feromonen.
1
Schorviltbij
De schorviltbij parasiteert op de schorzijdebij.
Als een echte koekoek legt ze eitjes in het
nest van haar gastvrouw. De larf eet het voedsel
van de zijdebij. De viltbij kan daardoor alleen
daar leven waar de zijdebij aanwezig is. De
schorviltbij is een endemische ondersoort in
de Delta. Dat betekent dat deze soort buiten
de Delta nooit waargenomen is. Ze heeft
daarmee de zelfde status als bv. de noordse
woelmuis en de vuurvlinder. De soort is ex
treem zeldzaam en daarmee ook bedreigd.
Er zijn nu van deze ondersoort mondiaal
slechts een twaalftal populaties bekend en
die bevinden zich, zoals gezegd allemaal in
onze Delta, de meeste langs de oevers van
de Westerschelde.
Gewone viltbij
Vanaf het jaar 2001 is er een tweede koekoeks
bij die op de schorzijdebij parasiteert in Zee
land aanwezig: de gewone viltbij. Van deze
soort was al vanuit Engeland en Frankrijk
bekend dat ze op de schorzijdebij parasiteert.
Bij ons was de soort wel al aanwezig, maar
parasiteerde tot dat moment alleen op andere
soorten zijdebijen. Na 2001 is het snel gegaan.
Binnen tien jaar waren alle populaties schor
zijdebij aan de zuidoever van de Wester
schelde al "bezet". En ook de grotere populaties
in het noorden van de Delta zijn inmiddels
bereikt. De Schorviltbij krijgt op al deze
plaatsen dus concurrentie van de gewone
viltbij. Of het "Franse" gewone viltbijen zijn
die naar het noorden oprukken, of dat het
"onze" gewone viltbijen zijn die van andere
gastbijen overgestapt zijn op de schorviltbijen,
is niet bekend. V
Aanwezigheid kustgebonden
bijen in de Delta
Kaart verspreiding kustgebonden bijen in de Delta
De/üwotte van de rode cirkels geeft de maximale grootte van de populatie schorzijdebij aan,
00, middel: 1000, klein: 1000 nestholletjes. (Maximale grootte voor bijna alle
egiïïjaren 90 vorige eeuw). Gegevens Het Zeeuwse Landschap Lucien Calle
2
y>
c/)
pT*
Een hele wirwar een mannetjes strijdt om te mogen paren
met het vrouwtje, dat ergens middenin de bol zit.
Foto Nico Vereecken
Uiteindelijk kan er maar een mannetje paren. Het mannetje
wordt hier al parend door het vrouwtje meegesleept.
Foto Nico Vereecken
Eicel met eitje. Foto Nico Vereecken
O
<"N
Qj
C
QJ
Ch
Ch
O
-C
0
O
-c
Oï
.QJ
Tot en met 2011
I Schorzijdebij, losse waarneming
(jj) Schorzijdebij, populatie
Gewone viltbij
Schorviltbij
