sr
De aardappels groeien dit jaar aan
de bomen
n
i ii >,n
I
I
P
H
Sizar. Moeilijk te bevatten, ingenieus en onge
lofelijk. Zomaar wat kreten die te horen zijn
als mensen geconfronteerd worden met gallen.
Wie zich verdiept in deze merkwaardige ver
groeiingen van planten, valt van de ene ver
bazing in de andere. Zowel wat betreft de
vaak vreemde verschijningsvormen, als het
proces dat eraan ten grondslag ligt. Allerlei
vernuftige trucs als genetische manipulatie,
inspuiten van hormonencocktails en groei
stoffen worden ingezet. Een heel legioen van
schimmels, bacteriën, virussen, aaltjes, insecten
en mijten gebruikt dit soort middelen om
zichzelf ten koste van de waardplant voort
te kunnen planten. Daar kunnen wij mensen
nog wel wat van leren...
Vreemde eikeltjes...
We waren dit voorjaar met de knotploeg
aan het werk in het bos van Sint Jansteen.
In de verte zagen we een boom met appelach
tige vruchten. Eerst drong het nog niet eens
goed door. Niemand die opmerkte dat er
iets niet klopte. Langzaam dichterbij komend
leek er toch iets vreemds aan de hand. Het
was helemaal niet het goede seizoen voor
appels of andere vruchten. Maar wat nog
gekker was, de boom bleek een eik te zijn.
Die draagt normaal gesproken alleen eikeltjes.
Dichterbij gekomen bleek het om de aard-
appelgal te gaan. Gallen zijn abnormale ver
groeiingen op planten, die onder invloed
van andere organismen zijn ontstaan. Die
vergroeiingen kunnen allerlei vormen hebben,
variërend van groepjes fors uitgroeiende haren,
allerlei gezwellen en zelfs heksenbezems. Bij de
gal die we hier zagen, is de veroorzaker een
wesp. De naam aardappelgal is goed gekozen.
Want die vreemde "vruchten" bleken fors van
formaat, met een beetje goede wil zouden
het zo aardappels kunnen zijn! En er was
nog iets dat opvallend was. Deze galsoort is
wel vaker te zien in eiken. Meestal gaat het
dan om enkele gallen per boom. Maar deze
eik hing helemaal afgeladen. Een voorzichtige
schatting kwam uit op 750 exemplaren! De
dagen daarna stuurden diverse mensen foto's
door van deze soort. Op Waarneming.nl blijkt
dat er nu in heel Nederland veel meldingen
gedaan worden van deze bijzondere gal.
Kennelijk hangen er dit jaar overal veel
"aardappels" in de eiken.
Ecosysteem
Hoe fors deze gallen ook zijn, de veroorzaker
ervan is een piepkleine wesp, slechts enkele
millimeters groot. De ontwikkeling van de
diverse galsoorten is intrigerend. Als de
vrouwtjes van bv. galwespen eitjes gaan
leggen, scheiden ze daarbij een galproduce-
rende stof af. De boom reageert daarop door
zelf een nieuwe groeivorm aan te maken.
Sommige gallen zijn eenvoudig van structuur.
Andere soorten zijn buitengewoon complex.
Er zijn allerlei soorten weefsels die allemaal
hun functie hebben. De buitenwand is meestal
hard en bevat chemische afweerstoffen tegen
bacteriën en schimmels. De binnenwand
bestaat uit zeer voedzame cellen, met de
hoogste kwaliteit aan eiwitten. Kortom, een
perfecte leefomgeving voor de larven. Onze
aardappelgal verandert in de loop van het
jaar van uiterlijk. Waren ze in het voorjaar
fruitig rood-geel, in de loop van de zomer
kleuren ze bruin en zijn ze minder opvallend.
Als de bewoners volwassen zijn en uit de
gallen gekropen zijn, zijn deze doorboord
met gaatjes. In het najaar begint de gal te
verschrompelen en te rotten, maar de gal-
kamers zijn kennelijk veel sterker en die blijven
vaak nog de hele winter zichtbaar.
Er zijn heel veel galvormende soorten. Alleen
van de zomereik in Nederland zijn al ruim 80
soorten bekend. Iedere gal is eigenlijk een
compleet ecosysteem op zich, want er leven
meestal veel meer soorten in dan alleen de
veroorzakers. Er zijn ook soorten die afhan
kelijk zijn van deze merkwaardige groeisels,
maar die de gallen zelf niet teweegbrengen,
ze worden inquilinen genoemd. Medebe
woners dus die vaak vreedzaam naast de
veroorzakers leven. Daarnaast zijn er ook pa-
rasieten, die bijna altijd tot de bronswespen
behoren. En deze worden op hun beurt
ook weer geparasiteerd, door zogenaamde
hyperparasieten. Er zijn zelfs gallen waar
binnen hele schimmelcultures gehouden
worden en waarvan de dierlijke bewoners
profiteren! Ook in een klein galletje van nog
geen centimeter doorsnede kan een zeer
complexe leefgemeenschap aanwezig zijn.
Uitkweken
Zoiets kan je ook proefondervindelijk vast
stellen, door de gallen uit te kweken. Neem
daarvoor een paar takken met gallen en zet
die in een pot met water, zodat de takken
blijven leven. Doe om de gallen een heel
fijne vitragestof zodanig dat de insecten die
uit de gal komen, niet kunnen wegvliegen.
Er kunnen dan wel 20 verschillende soorten
insecten uit kruipen!
Als je een beetje gewend bent geraakt om
te kijken naar deze vreemde groeisels, zie je
ineens op allerlei planten diverse soorten
gallen. Voor wie zich wat verder wil verdiepen
in de wonderlijke wereld van de gallen is er
het Gallenboek van Docters van Leeuwen
(uitgave KNNV) en zijn er informatieve websites,
oa. http://www.plantengallen.com. Maar ook
op http://www.bladmineerders.nl vind je een
grote hoeveelheid foto's per plantengeslacht.
03
Lucien Calle
Aardappeirjalwesp - Biorhiza pallida
20QS 20Dg ZM8 3003 ÏOtO 3011 301 e2P13 2014
Aantal gemelde Aardappetgatten in Nederland, bron
Waarneming.nl
De eik hing afgeladen met gallen
P
P
m
P
van de aardappelgal
Dezelfde gal, maar nu open gesneden, waarbij de
galkamers zichtbaar zijn
In het najaar ziet de aardappelgal er heel anders uit
Truffelgal op wortels van zomereik
